19-20 шілде күндері Астанадағы «Қазанат» ипподромы қазақтың ұлттық даласына айналады. Мұнда еліміздің ұлттық сусынына арналған үлкен фестиваль өткізілмек. Ұйымдастырушылардың пікірінше, аталмыш шара жай ғана жәрмеңке емес, ұлттық брендке айналатын халықаралық деңгейдегі оқиға. 60 мыңға жуық адам бас қосады деген болжам бар. Олардың қатарында туристер, ауыл шаруашылығы саласының өкілдері мен нағыз қымыз сүйер қауым бар. Ozgeris.info тілшісі тақырыпты жалғастырады.
Фестивальге еліміздің түкпір-түкпірінен 50-ге жуық қымыз өндіруші келеді. Олар өз ауылындағы бие сүтінен ашытқан қымызын таныстырмақ. Білмеген адамға қымыз бірдей болып көрінуі мүмкін, алайда дәмі, түсі, иісі бөлек. Ол өңірдің табиғаты, жайылымы, жылқының тұқымы мен ашыту әдісіне байланысты. Мысалы, Ақмола облысының жабе тұқымды биелерінен алынған қымыз жеңіл әрі жұмсақ дәмімен танымал. Ал Оңтүстіктен келген өнім қою, қышқыл дәмімен ерекшеленеді, себебі жайылымы басқаша, шөптің иісі бөлек.
Қымыз - қазақтың қасиетті сусыны
Бие сүтінен жасалатын шипалы сусынның тарихы мыңдаған жылға созылады. Әр үйдің өз құпиясы бар. Бірі күбіні ұзақ шайқайды, екіншісі қымызды тері ыдыста ашытады. Ауыл шаруашылығы министрлігінің деректеріне сүйенсек, 2024 жылы Қазақстанда 12 мың тонна қымыз өндірілген. Оның 60 пайызы шағын және орта шаруашылықтардың үлесінде. Қазір елде 3,2 миллионнан астам жылқы бар, бұл 2020 жылмен салыстырғанда 5 пайызға көп. Демек, қымыз өндірісі қарқынды өсіп келеді, ал алдағы бес жылда сұраныс пен экспорттың артуымен бұл көрсеткіш 15-20 пайызға дейін артуы мүмкін.
Фестивальде «Ең үздік қымыз» байқауы ұйымдастырылады. Халық дәмін ғана татып көрмейді, осылайша ұлттық мақтанышқа айналатын өнімді таңдауға ат салысады. Жүлде қоры - 45 миллион теңге: бірінші орын - 20 млн, екінші - 15 млн, үшінші -10 млн теңге. Қымыздың дәмі, иісі, қоюлығы, дәстүрлі әдіспен жасалғаны бағаланады. Мәселен, былтыр Алматы облысында осындай байқауда жеңімпаздар ірі сауда желілерімен келісімшартқа отырған, нәтижесінде табыстары 30 пайызға дейін өскен. Биылғы Астана фестивалі де жаңа мүмкіндіктер ашпақ. Ұлттық сусынымыз Еуропа мен көршілес елдерге экспортталуы мүмкін.
Фестивальде тек дәм татумен шектелмей, қымызды өз қолыңмен жасап көруге де болады. Шеберлік сабақтарында бие сауу, қымыз ашыту, күбі шайқау көрсетіледі. Дәстүр бойынша, қымыз теріден тігілген ыдыста 24-48 сағат бойы ашытылады, ал температура 20-25°C. Қазір кейбір өндірушілер металл ыдысқа көшкен, ал мамандар оның табиғи дәміне кері әсері болуы мүмкін екенін ескертеді. Сонымен қатар, жылқыны күтіп-баптау да қымыздың сапасына тікелей әсер ететінін айта кеткен жөн.
Фестивальде ұлттық ат ойындары да өткізіледі. Аударыспақ, асау үйрету, шалма салу, тазы жарысы сынды байқаулар қазақтың көшпелі өмірін дәріптейді. Ұлттық спорт қауымдастығының айтуынша, өткен жылы аударыспақ спортына 500-ден астам спортшы қатысқан. Ал тазы жарысы ғасырлар бойы келе жатқан аңшылық мәдениеттің жалғасы. Қазір Қазақстанда 8 мыңға жуық тазы бар, олардың 70 пайызы ауылда.
Сахна сыртында жылқы тұқымдарын таныстыратын көрмелер көрсетіледі. Қонақтар жабе, адай, құшум секілді қазақтың асыл тұқымды жылқыларын көре алады. Жабе тұқымы қымызбен айналысатындар үшін құнды бие. Күніне 20 литрге дейін сүт береді. Осы тұқымға қатысты селекциялық жұмыстардың арқасында соңғы он жылда сүтті биелер саны 18 пайызға өскен.
Мұндай ауқымды шарадан үкімет экономикалық пайда көруге ниетті. Сарапшылардың есебінше, фестивальден ел қазынасына шамамен 1,5 миллиард теңге түсуі мүмкін. Былтыр Астанада өткен ұқсас шараға 45 мың турист келген, оның 20 пайызы шетелдіктер. Әр турист орта есеппен 50 мың теңге жұмсайды. Қымыз фестивалі арқылы шетелдік туристердің саны 10-15 пайызға артуы мүмкін дейді мамандар. Әсіресе ТМД елдерінен гастрономиялық туризмге қызығатындар көп екен.
Қазақтың Октоберфесті
Ұйымдастырушылар немістің Октоберфестін басып озуға ниетті. Мюнхендегі шараға жыл сайын 6 миллион адам жиналатынын білеміз. Ал қымыз фестивалі болашақта Қазақстан үшін сондай символға айналуы мүмкін. 2024 жылы елімізге 9,2 миллион турист келген, 2023 жылмен салыстырғанда 7 пайызға көп. Қазір туристердің 15 пайызы гастрономиялық туризмді қаласа, 2030 жылға қарай бұл көрсеткіш 20 пайызға дейін артуы мүмкін.
Әрине, осындай ауқымды шараны өткізу оңай емес. Қонақтарды қабылдау үшін көлік, тұрақ, санитарлық жағдай, қауіпсіздік шаралары есептелуі керек. Былтыр «Қазанатта» өткен 40 мың адамдық іс-шара кезінде жол кептелісі, дәретханалардың аздығы секілді мәселелер туындаған. Биыл 200 волонтер мен 150 күзетші тартылмақ. Десе де, мамандар маркетинг әлсіз екеніне шағымдануда. Мысалы 2024 жылы мәдени шараларды шетелге танытуға 2 миллиард теңге бөлінген, оның тек 10 пайызы ғана гастрономиялық фестивальдерге жұмсалған.
Қорыта айтқанда, Астанада өтетін аталмыш фестиваль қазақтың сусынын әлемге танытатын маңызды қадам. Ол дәстүр мен дәм, жылқы мен рух, ауыл мен қала, спорт пен мәдениетті тоғыстырған бірегей алаң. Осылайша ұлттық қымызымыз ертең Қазақстанның ең танымал брендіне айналуы әбден мүмкін.
