Қазақстанда 2026 жылдан бастап ипотека беру жүйесі жаңа модельмен жұмыс істей бастайды. Елімізде бұл өзгеріс көп адамға әсер етеді. Себебі ипотека шарттары енді бұрынғыдай болмайды. Жылдық тиімді мөлшерлеме енді үйдің бағасына қарап емес, қарыз сомасының сол үйдің құнына қатынасына, яғни LTV коэффициентіне қарай есептеледі. Үкімет осы тәсілді енгізу арқылы ипотека рәсімдеу жүйесін қауіпсіз әрі түсінікті қылуды көздеп отыр, деп жазады Ozgeris.info.
Ұлттық банк төрағасы Тимур Сүлейменов бұл тәсілдің қалай жұмыс істейтінін егжей-тегжейлі түсіндіріп берді. Оның айтуынша, жаңа әдістеменің негізінде екі көрсеткіш жатыр. Бірінші көрсеткіш – адамның бастапқы жарнасы. Екінші көрсеткіш – ипотеканы қанша жылға рәсімдейтіні. Бұл екі параметрдің маңызы өте жоғары болады. Министр сөзін былай жеткізді:
«Мысалы, мен 20 млн теңгеге пәтер алғым келді делік. Осы соманың 15 млн теңгесін бірден төлеуге мүмкіндігім бар. Мені тек 5 жылға несие қызықтырады. Осындай жағдайда мен үшін де, банк үшін де тәуекел төмен болады. Сондықтан маған осы тәуекелге сай мөлшерлеме есептелуі мүмкін. Нақты техникалық детальдарды әдістеме толық дайын болғанда айтамыз».
Осылайша бастапқы жарнасы жоғары адамдар бірден жеңілдікке жақындайды. Себебі бастапқы төлемі көбірек адам аз қарыз алады. Аз қарыз алған адамға пайыз да төмен болуы мүмкін. Ал бастапқы жарнасы аз, несие мерзімі ұзақ адамдар үшін мөлшерлеме жоғары болады.
Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің басшысы Мәдина Әбілқасымова да осы модельді қолдап отыр. Оның айтуынша, бастапқы жарна неғұрлым үлкен болса, соғұрлым қарыз көлемі азаяды. Қарыз көлемі азайған сайын жылдық артық төлем де төмен болады. Жаңа модельдің ең басты мақсаты қазақстандықтарды бастапқы жарнаға көбірек жинақ жасауға ынталандыру екені де ашық айтылды.
«Бастапқы жарнасы жоғары адам ипотека рәсімдегенде бірден жеңілдікке жетеді. Себебі оның қарыз көлемі азаяды. Азайған қарыз жылдық артық төлемге де әсер етеді. Сондықтан біз азаматтарды бастапқы жарнаға көбірек қаражат жинауға ынталандыруға тырысып жатырмыз. Бұл банктер үшін де, қарыз алушы үшін де тәуекелді төмендетеді», деді ол.
Жаңа модельдің толық ережелері 2026 жылдың 1 шілдесіне қарай жарияланатыны белгілі болды. Сол кезде пайыздық мөлшерлеме қалай есептелетіні толық түсіндіріледі. Қазірдің өзінде белгілі нәрсе – қазақстандықтар ипотека рәсімдегенде бұрынғыдай тек мөлшерлемені емес, бастапқы жарнасы мен несие мерзімін өте мұқият ойлануы тиіс болады.
Бұл өзгеріс елде ипотека рәсімдеудің мәдениетін өзгертетін сияқты. Әсіресе алғашқы жарна жинау мәселесіне қоғамның көзқарасы басқаша қалыптасуы мүмкін. Жүйенің негізгі мақсаты – адамдарды төлем қабілетін ескеріп қарыз алуға бағыттау және банктердің тәуекелін азайту. Осылайша 2026 жылдан бастап ипотека рыногы жаңаша ереже бойынша жұмыс істей бастайды.
