Қазақстанда геологиялық карталарды жаңарту жұмысы кең көлемде басталды. Мақсат – елдің минералдық әлеуетін нақты көрсететін, заманауи талапқа сай цифрлық дерек жүйесін қалыптастыру. Ұлттық геологиялық қызметтің басшысы Ерлан Ғалиев елдегі карта қорының ескіруін түсіндіріп берді. Оның айтуынша, карта қорының басым бөлігі 1960-1980 жылдар аралығында жасалған, деп жазады Ozgeris.info.
Сирек металдар, терең көмірсутек құрылымдары және гидрогеологиялық аймақтар жөніндегі мәлімет бұрынғы карталарда толық емес. Бұл мәселе геологиялық зерттеу сапасына айтарлықтай әсер етіп отыр. Ерлан Ғалиев бұл туралы былай деді:
«Біздің қолымыздағы карталардың көп бөлігі өз кезеңінің мүмкіндігімен жасалған. Уақыт өткен сайын олардың кемшілігі анық көріне бастады. Мен көп жыл бойы архив материалдарын қарап жүрмін. Сол кезде байқалатын бір нәрсе бар. Карталардың бір-бірімен сәйкеспеуі, кей өңірлерде деректің мүлде болмауы, бұрынғы зерттеулердің дәлдігінің төмендігі бізге үлкен кедергі келтіреді. Геология саласында деректің нақтылығы өте маңызды. Егер карта ескі болса, онда қабылданатын шешім де күмәнді болады. Сол себепті біз ескі картамен өмір сүре алмаймыз. Өйткені бұл жұмыс тек ғылыми емес, елдің дамуымен тікелей байланысты».
Геологиялық ақпараттың сапасы минералдық ресурстарды игеру саясатына тікелей әсер етеді. Уақыт өткен сайын карта мен нақты ахуал арасындағы алшақтық артып келеді. Сондықтан жаңарту жұмысы – сала үшін стратегиялық міндет. Ескі деректерге сүйену барлау жұмыстарын жоспарлауда да, ғылыми талдауда да қателікке әкелуі мүмкін. Геологиялық материалдың дәлдігі экономикалық шешім қабылдауға да әсер етеді. Бұл мәселе мемлекет үшін маңызды.
Өңірлер бойынша да өзекті мәселелер бар. Қарағанды мен Ұлытау аумағында темір, марганец, хром және алтын қорлары толық қайта зерттеуді қажет етеді. Батыс Қазақстанның басым бөлігінде көмірсутек құрылымдары өзектендіріледі. Жамбыл мен Түркістанда фосфорит, барит және уран қоры қайта карталанбақ. Шығыс Қазақстан, Абай облысы мен ШҚО сирек және түсті металдарға бай болғандықтан, мұндағы карталар да жаңартылуы тиіс.
«Қазақстанның әр өңірі өз табиғи құрылымымен ерекшеленеді. Бір өңір металлға бай болса, екіншісі мүлде басқа минералға толы. Мен бұл бағыттағы материалды көп қарап жүрмін. Кейде бір өңірдің картасы бірнеше парақтан ғана тұрады. Ал геологиясы күрделі аймақтың картасы осылай болуы мүмкін емес. Мұндай жағдайда біз ол өңірдің мүмкіндігін толық білмейміз деген сөз. Бұл елдің минералдық әлеуетін бағалауды қиындатады. Сол себепті әр өңірді жаңадан, терең зерттеп, нақты картаға түсіру біздің негізгі міндетімізге айналды. Осы жұмысты атқарсақ, бұрын белгісіз болып келген көптеген перспективалы аумақты анықтай аламыз», дейді Е. Ғалиев.
Әр аймақтың картасы нақты болмаса, барлау жұмыстары да дұрыс бағытталмайды. Ескі материалдар жаңа зерттеуге кедергі келтіреді. Өңірлерді терең зерттеу – жаңа кен орындарын іздеудің, минералдық әлеуетті дәл бағалаудың негізгі жолы. Бұл жұмыс болашақта көптеген экономикалық мүмкіндіктің ашылуына ықпал етуі мүмкін. Цифрландыру да негізгі бағыттың бірі. Елде 80 жылдан бері жиналған 5 000 000-нан астам материал бар. Соның ішінде 3 800 000 бірлік, яғни 83 пайыздан астамы сканерленген. 2025 жылдың соңына қарай бұл көрсеткіш 97.5 пайызға, 2026 жылдың соңына дейін 100 пайызға жетуі тиіс. Сондай-ақ жасанды интеллект, OCR технологиясы және машиналық көру жүйесі енгізілуде.
Ерлан Ғалиев цифрландыру туралы былай деп айтты:
«Біздегі ең үлкен мәселе – ақпараттың әр жерде шашылып жүруі. Бір бөлімде қағаз күйінде сақталса, бір жерде электрон нұсқа бар, енді бір материал мүлде қолда жоқ. Мұндай жүйесіздіктен біз қажет мәліметті табу үшін көп уақыт жоғалтамыз. Геологияда уақыт өте маңызды. Сондықтан бүкіл деректі бірыңғай жүйеге біріктіру біз үшін аса қажет. Машина оқитын форматтағы материал талдауға оңай түседі. Бұл болжау мүмкіндігін арттырады. Геологтар жылдар бойы қолмен іздеп жүрген ақпаратты бірнеше секундта таба алады. Деректің осылай реттелуі бүкіл саланы жаңа деңгейге алып шығады. Бұл біз көптен күткен серпіліс».
Ақпараттың қолжетімділігі артып, талдау жылдамдығы күшейеді. Жасанды интеллект көмегімен карталар нақтыланады. Бұл сала үшін үлкен өзгеріс. Деректердің толық цифрлануы зерттеу сапасын арттырып қана қоймай, барлау жұмыстарының қарқыны мен тиімділігін айтарлықтай өсіреді. Бұл – геологиялық саланың келешекте қалай дамитынын көрсететін негізгі бағыт.
«Ескі карта бір ғана техникалық кемшілік емес. Ол ел үшін ұзақ мерзімді қиындық әкелуі мүмкін. Егер дерек дұрыс болмаса, компания немесе мемлекет қате аймаққа қаржы құюы мүмкін. Барлау жұмысы бірнеше есе қымбаттап кетеді. Экологияға келетін зиян да өте үлкен. Мысалы, жерасты суы туралы дерек ескі болса, қазба жұмысы сол суға зақым келтіруі мүмкін. Халық та ақпаратқа сенімсіздік танытады. Бұл кез келген жобаның жүзеге асуына кедергі жасайды. Сондықтан карта жаңарту – тек ғылыми әрекет емес, елдің қауіпсіздігі үшін аса маңызды міндет», деді сарапшы.
Қате ақпарат экономикалық шығынға да, экологиялық апатқа да әкелуі мүмкін. Сондықтан жаңарту бағдарламасы мемлекет үшін де, бизнес үшін де, қоғам үшін де қажет. Бұл елдің тұрақты дамуы үшін жасалып жатқан жұмыс. Жаңарту жұмыстары кезеңмен жүреді. 2026 жылы жаңа зертханалық кешен салынады. 2026 жылы цифрлық стандарт жасалады. 2027–2030 жылдары пилоттық аймақтардан бастап бүкіл ел бойынша карталар жаңартылады. Нәтижесінде Қазақстанда толық, сапалы, цифрлық геологиялық жүйе қалыптасады. Жаңа платформа елдің минералдық әлеуетін дәл бағалауға мүмкіндік береді. Инвестиция тарту жеңілдейді. Геологиялық зерттеу ашық әрі тиімді болады.
