Қазір көп адам отандық өндірушілерден бірден жаңалық күтеді. Жасанды интеллект дәуірі келді, бәрі тез өзгеруі керек деген ой бар. Экономист Руслан Сұлтанов бұл пікірдің неге шындықтан алыс екенін қарапайым тілмен түсіндіріп берді, деп жазады Ozgeris.info.
Қоғамда жиі айтылатын бір сұрақ бар. Неге біз ескі дәрілерді, бұрыннан белгілі көліктерді, таныс технологияларды шығарамыз. Неге бірден жаңалық жасамаймыз деген уәж айтылады. Сырттай қарағанда бұл сөз әсерлі естіледі. Бірақ экономикалық тұрғыдан бұл ой нарықтың шынайы заңдарын ескермейді.
Руслан Сұлтановтың айтуынша, басты қателік «инновацияны жай ғана қосып жіберуге болады» деп ойлау. Уақыт келді, демек бәрі бірден өзгеруі керек деген түсінік бар. Ал шын мәнінде нарық ең алдымен баға мен сұраныстан басталады. Егер тұтынушы қымбат өнім үшін төлеуге дайын болмаса, ешқандай инновация өмір сүрмейді.
«Кез келген жаңа өнім өте қымбатқа түседі. Жаңа дәрі жасауға ондаған жыл мен миллиардтаған доллар кетеді. Жаңа автоплатформа да дәл солай. Ғылыми зерттеу мен тәжірибе ұзақ уақытты және үлкен қаржыны талап етеді. Егер нарық бұған төлеуге дайын болмаса, инновация қағаз күйінде қалады. Мысалы, тұтынушы ең жаңа өнімді қалайды, бірақ арзан болсын дейді. Осындай талаптың өзі нарықты тарылтады. Себебі төмен баға дегеніміз төмен табыс. Ал табыс аз жерде зерттеуге, жаңа идеяға ақша болмайды. Арзан тауарлар нарығы инновациялық бола алмайды. Себебі маржа төмен. Ақша жоқ. Ғылымға, зерттеуге мүмкіндік жоқ. Сондықтан мұндай жағдайда өндірушілер аналогтар шығаруға мәжбүр болады. Бұл олардың әлсіздігі емес, сұраныстың шектеулігі», дейді маман.
Демек бұрыннан бар өнімдерді шығару артқа кету емес. Керісінше, бұл дамудың қажетті кезеңі. Алдымен нарық қалыптасады. Өндіріс жүреді. Ақша айналымы пайда болады. Кадрлар үйренеді. Импортқа тәуелділік азаяды. Осы негізсіз инновация жасау мүмкін емес.
Мысалы, жаңа дәрі шығару үшін фармацевтикалық зауыттар болуы керек. Реттеу тәжірибесі қажет. Клиникалық база керек. Тұрақты сату нарығы болуы шарт. Ақша ағыны болмаса, жаңа өнім шықпайды. Кейбіреулер барлық мәселені жасанды интеллект шешеді деп ойлайды. Бірақ экономист бұл да қате түсінік дейді. Жасанды интеллект физикалық шындықты жоққа шығармайды. Дәрі бәрібір зауытта өндіріледі. Көлік бәрібір құрастырылады. Зауыт салынады. Стандарт сақталады. Жеткізу тізбегі құрылады. Жасанды интеллект тек процесті жылдамдатады. Есепті жеңілдетеді. Жобалауды оңтайландырады. Сапаны бақылауға көмектеседі. Бірақ өндіріссіз ол ештеңе жасай алмайды. Яғни жасанды интеллект өндірісі бар елдерге ғана пайда әкеледі.
Экономист тарихқа да назар аударады. Бүгін инновация көшбасшысы саналатын елдердің бәрі бірдей бастамаған. Жапония кезінде лицензиямен жұмыс істеді. Корея арзан аналогтардан бастады. Қытай алдымен өзгенің өнімін жаппай шығарды. Бүгін олар жаңалық жасап отыр. Кеше барды қайталады.
«Экономикалық даму әрқашан бір жолмен жүреді. Алдымен импорт келеді. Кейін локализация басталады. Одан соң көлем ұлғаяды. Пайда пайда болады. Сосын зерттеу мен тәжірибеге ақша бөлінеді. Тек содан кейін ғана инновация туады. Бұл кезеңдерді аттап өту мүмкін емес. Отандық өндіруші бұрыннан белгілі өнім шығарса, ол инновациядан қашып жүрген жоқ. Ол нарықты кеңейтіп жатыр. Елдің тәуелділігін азайтып отыр. Ақша ағынын қалыптастырып жатыр. Яғни болашақ жаңалықтарға жол дайындап жатыр. Нағыз сұрақ неге қазір инновация жоқ дегенде емес. «Нарық инновация үшін төлеуге дайын ба?» дегенде. Өйткені арзан нарық қымбат идея тудырмайды», дейді экономист.
Осылайша, инновация бір күнде пайда болмайды. Ол сұраныстан, ақшадан және өндірістен басталады. Ал жасанды интеллект бұл жолды қысқартуы мүмкін, бірақ оны айналып өте алмайды.
