Әуе саласындағы ең ірі ойыншылардың бірі саналатын Air Astana компаниясында үлкен өзгеріс күтілуде. Жиырма жыл бойы әуе компаниясын табысты басқарып келген бас атқарушы директор Питер Фостер өз қызметінен кететінін ресми түрде мәлімдеді. Компанияның директорлар кеңесі хабарлағандай, ол өкілеттігін 2026 жылдың наурыз айының соңында, яғни жарты жылдан кейін тоқтатады. Бұл нені білдіреді? Ozgeris.info тілшісі анықтап көрді.
Фостердің басшылығымен Air Astana халықаралық нарықта танымал бренд болып қалыптасты. Сарапшылар оның еңбегі тек компанияның емес, тұтас саланың дамуына зор серпін бергенін атап өтеді. Десе де, компанияның қызмет сапасына қатысты сын азаяр емес. Жолаушылар рейстердің жиі кешігуіне, билет бағасының қалта көтермейтін деңгейге шарықтағанына бұрыннан наразы. Ал өтемақы алу процессі тіпті азап.
Жолаушылар шағымы
Соңғы уақытта әлеуметтік желіде шулы оқиғалардың саны көбейіп келеді. Кестеден кешігу, түсініксіз тариф саясаты мен авиация қызметкерлерінің дөрекілігі – жолаушылардың негізгі шағымдарының түрі.
Журналист әрі блогер Алмас Алтай отбасымен Оңтүстік-Шығыс Азияға демалысқа аттанғанда, бәрі жоспар бойынша болар деп ойлаған. Алайда оның рейсі алты сағатқа кешіккен.
«Air Astana рейстің кешіккені туралы ешқандай хабарлама жібермеді. Біз 23:00-де ұшуымыз керек едік, алайда тек таңғы 5-те ұштық. Вьетнамға таңғы 9-да жетуіміз тиіс болса, 14:00-де ғана келдік. Балалар шаршап, жүйкеміз тозды, демалысымызды басталмай бұзды», — дейді ол.
Астаналық Аружан Сатабалды FlyArystan лоукостерімен жиі ұшады. Алайда қызмет сапасына көңілі толмайтынын айтады. Айта кетейік, аталмыш компания халықты бастапқыда ең төменгі бағаларымен қызықтырған. Алайда, төмен бағалар қазір атымен жоқ.
«Мен осы авиакомпаниямен жиі ұшамын. Олар үшін екі сағатқа кешігу әдеттегі жағдай. Төрт-бес сағат кешіккенде ғана су мен тамақ береді. Оған дейін тіпті су да ұсынбайды. Бұл жолаушылар үшін өте қолайсыз», - дейді ол.
Жақында журналист Асхат Ниязов Fly Arystan әуекомпаниясының қызметіне ашуланды. Ол Алматыдан Семейге ұшқан кезінде қол жүгінің салмағы асып кеткені үшін 14 мың теңге төлеген. Журналист лоукостердің бағаны осынша өсіруін заңсыз деп санап, бас прокуратурадан компанияны тексеруді сұрады.
“Мына Fly Arystan жүйкемді тоздырды. Оларға біздің шағымымызға бәрібір. Компания қол жүгі 5 кг-ден асса, қосымша ақы алады. Бұған дейін 10-11 мың теңге алатын. Енді олар 14 мың теңге алады. Неге мұндай баға дегенімде, оның құны рейс пен ауа райына байланысты деді. Қол жүгі үшін 14 мың теңге! Естеріңізде ме, бізге алғашында бұл әуекомпания билеттерді 14 мың теңгеге сатады деп сендірген еді. Шын мәнінде олай емес. Мен Алматыдан Семейге билетті 45 мың теңгеге алдым. Оны мен алдын ала алғанның өзінде осындай баға шықты. Құрметті прокуратура, бұл мәселені шешіңіздерші. Лоукостер деген арзан деген сөз, бірақ мына бағалар не?”, – деді журналист.
FlyArystan әуекомпаниясы қол жүгінің нормасын 5 кг-нан 10 кг-ға дейін ұлғайту құны бағытқа және қызметті рәсімдеу уақытына байланысты екен. Алматы-Семей бағыты бойынша қызметті алдын ала онлайн сатып алғанда құны 11 500 теңге, әуежайдағы тіркеу сөресінде рәсімдегенде 12 000 теңге, ал ұшуға дейін 40 минуттан аз уақыт қалғанда ұшаққа отырғызу қақпасындағы төлем кезінде 14 000 теңге дейді. Ал жолаушы билетті сатып алу кезінде тарифтік топтама аясында қол жүгінің ұлғайтылған нормасын рәсімдеген жағдайда оның құны 7 116 теңге екен.
Сонымен қатар FlyArystan әуекомпаниясының баспасөз хатшысы Қазақстан заңнамасы мен азаматтық авиация қағидаларының қатаң сақталуы аясында қызмет ететінін атап өтті. Компанияның жауабы жолаушылардың наразылығын шешпейді.
Мәжіліс депутаттары да осы мәселені бірнеше рет көтерген. Олар Қазақстанды «әлемдегі ең қымбат лоукостерге ие ел» деп атап, отандық әуе компанияларын «жолаушыдан кешірім сұрамау мәдениеті жоқ» деп сынады.
Депутат Еділ Жаңбыршин өткен жылы Air Astana-ның тарифтік саясаты мен өтемақы алу тәртібін қатаң сынға алған еді.
«Ұшу күні жақындаған сайын билеттердің бағасы екі есеге өседі, 60 мыңнан 120 мың теңгеге дейін барады. Бұл әділетсіз. Ал өтемақы алу процесі әдейі күрделендірілген. Сайтқа кіресің, өтініш бересің, жауап күтесің, қайта хабарласасың. Мұндай жүйе жолаушыларды әдейі шаршатуға бағытталған», — деді ол.
Мыңдаған рейс уақытында ұшпаған
Азаматтық авиация комитетінің мәліметінше, өткен жылы Қазақстанда 88 мыңнан астам рейс орындалған, оның ішінде 22 мыңнан астамы кешіккен. 2025 жылдың басынан бері 69 мың рейстің 14 мыңы уақытында ұшпаған.
Осындай қолайсыздық туындатқан әуекоманияларына шағымданғандардың саны аз екен. 612 адам ғана өтемақы талап етіп өтініш берген. Көп жағдайда арыздар рейстің кешігуі мен тоқтатылуына, сондай-ақ қызметтердің толық көрсетілмеуіне байланысты болған.
Қолданыстағы нормаларға сәйкес, егер рейс 2 сағаттан артық кешіксе, жолаушыларға салқын сусындар ұсынылуы тиіс; 4 сағаттан асса - ыстық тамақ беріледі; ал егер рейс түнгі уақытта 6 сағаттан артық кешіксе - жолаушыларға тегін қонақүй ұсынылуы қажет.
Блогер Алмас Алтай өз құқығын қорғап, 95 мың теңгеден астам өтемақы өндіріп алыпты.
«Оңай болмады. Өтінішімді қабылдап, 15 күн ішінде жауап береміз деді. Алайда жауап сол күйі болмады. Мен олардың офисіне де бардым, болмаған соң әлеуметтік желі арқылы жаздым», - дейді ол.
Мамандардың айтуынша, рейстердің уақытынан кешігуіне әдетте бірнеше фактор себеп болады: ұшақтардың кеш келуі, техникалық ақаулар, қолайсыз ауа райы, сондай-ақ жүк пен жолаушыларды тіркеу кезінде туындайтын кідірістер.
Әуежай қызметкерлері тіпті жарты сағаттық кешігудің өзі жолаушылардың жоспарына үлкен әсер ететінін, әсіресе іссапарға немесе басқа рейске үлгеруге тырысқандар үшін өте қолайсыз екенін айтады.
Жолаушылардың құқығын қорғау күшейеді
Депутаттардың талабынан кейін жаңа заң нормасы енгізілді. Енді әрбір кешіктірілген сағат үшін әуе компаниясы жолаушыға билет тарифінің 3% мөлшерінде өтемақы төлеуге міндетті.
Алайда іс жүзінде бұл өтемақыны алу оңай емес. Көптеген жолаушылар өтініштеріне жауап ала алмай әлек болады. Одан бөлек, оны дәлелдеуге де ұзақ уақыт жұмайды екен.
Сонымен қатар Мәжіліс депутаттары «қайтарылмайтын билет» деген ұғымды заңнан алып тастауды ұсынып отыр.
«Мысалы, сіз 43 мың теңгеге билет сатып алып, ұшуға екі күн қалғанда форсмажор болды делік, сонда тек 6-7 мың теңге ғана қайтарады. Әділетсіз ғой бл. Біз кем дегенде 50% соманы қайтару туралы норманы енгізуді ұсынып отырмыз», - деді Еділ Жаңбыршин.
Азаматтық авиация әкімшілігі де заңнаманы жаңарту қажеттігін мойындап, тексерістерді бастап кетті.
Алматы әуежайында күніне шамамен 280 рейс жүзеге асады, инспекторлар олардың барлығын бақылауға алып, кешігудің себептері мен қызмет көрсету сапасын бағалауда.
«Ұшуға дайындық деңгейі рейстердің уақытылы орындалуына тікелей әсер ететін маңызды фактор. Осы салада жүйелі олқылықтар бар, біз оларды анықтап, жоюға тиіспіз», - дейді ведомство өкілдері.
Басқару ауысымы және болашаққа үміт
Осындай сындар мен тексерістер кезінде Air Astana басшылығында маңызды өзгеріс орын алуда. Питер Фостердің кетуі компания тарихындағы тұтас бір дәуірдің аяқталуы.
Депутат Еділ Жаңбыршин бұл туралы пікір білдіріп, қазақстандық мамандарға сенім артатын уақыт келгенін айтты.
«Бүкіл әлемде жақсы менеджер тек Фостер ғана емес. Қазақстанда да білікті, тәжірибелі кадрлар бар. Үкімет пен акционерлер қажет болса өзге экспаттарды да шақыра алады, бірақ бос орын бос тұрмайды», - дейді депутат.
Сарапшылар да бұл пікірді қолдайды. Олардың айтуынша, жаңару тек кадрлық деңгейде емес, жалпы авиация нарығының құрылымында жүруі тиіс.
«Бәсекелестікті күшейту қажет. Нарыққа жаңа авиакомпаниялар кіруі керек. Азаматтық авиация комитеті осы бағыттағы саясатын қайта қарап, нақты іс-шаралар қабылдауы тиіс», - дейді сала сарапшылары.
Мамандардың пікірінше, саладағы тәртіп пен әділдікке қол жеткізудің ең тиімді жолы - жолаушылардың өз құқықтарын белсенді қорғауы. Егер әрбір кешіккен рейс бойынша азаматтар өтініш беріп, заңды талаптарын білдірсе, бұл әуе компаниялары үшін тек беделдік емес, қаржылық жауапкершілік мәселесін де арттырады.
