Экономист Ғалым Құсайынов Қазақстанда валюталық кредиттеудің маңызы туралы ойымен бөлісті. Оның айтуынша, 2009 жылғы дағдарыс пен 2014-2015 жылдардағы жағдайдан кейін көптеген қарыз алушылар қиындыққа тап болды. Сол кезден бастап реттеуші орган валютамен кредит беруге шектеу қойды. Қазір жеке адамдарға мүлде валюталық несие алуға тыйым салынған. Ал заңды тұлғаларға тек белгілі шарттарда ғана беріледі, деп жазады Ozgeris.info.
Экономистің сөзіне қарағанда, ұзақ мерзімге валюталық кредит алғысы келген компанияның экспорттық табысы болмаса, банктер мұндай несие беруден бас тартады. Себебі банк үшін бұл тиімсіз.
«Шын мәнінде банктерде қазір капитал жеткілікті. Бірақ басқа проблема бар. Ол – валюталық депозиттердің тұрақсыздығы. Халық ақшасын шетелге шығарып жатыр. Бұл ел үшін өте қауіпті жағдай», дейді Ғалым Құсайынов.
Девальвациядан қорқу орынсыз ба?
Реттеуші ұйым валюталық кредитке тыйымды девальвация қаупімен түсіндірген болатын. Ғалым Құсайынов бұл пікірге күмәнмен қарайды.
«Бұл қауіп тек теңге бағамы қатаң белгіленген кезде болды. 2015 жылдан кейін біз еркін бағамға өттік. Яғни теңгенің құнсыздануы пайыздық мөлшерлемемен өтеліп отыр. Мысалы, теңгемен қазір несие 20 пайыз болса, доллармен 9 пайыз. Айырмашылық – 11 пайыз. Бұл құнсызданудың орнын толтырады. Сондықтан валюталық кредиттеудің қаупі жоққа тән», деп түсіндіреді ол.
Экономист қысқа мерзімде ауытқу болуы мүмкін екенін жасырмайды. Бірақ ұзақ мерзімде пайыздық айырмашылық теңгенің құнсыздануын толық жабатынын айтады.
Валюталық депозиттерді қалай тұрақтандыруға болады?
Тағы бір маңызды мәселе – банктердегі валюталық депозиттер. Құсайыновтың айтуынша, оларға қойылған шектеулер дұрыс шешім емес.
«Валюталық депозиттердің мөлшерлемесін нарық өзі анықтауы тиіс. Егер банктер доллармен депозитке бәсекелі пайыз берсе, халық ақшасын сыртқа шығармай, елдегі банктерге салар еді. Бұл банктердің валюталық өтімділігін күшейтеді», дейді ол.
Экономистің пікірінше, Ұлттық банктің «егер пайыз көтерілсе, халық теңгедегі ақшасын долларға ауыстырып жібереді» деген уәжі де негізсіз. Өйткені теңгедегі депозиттер қазір өте жоғары пайыз береді. Яғни адамдар теңгеден жаппай кетпейді. Керісінше, валюталық несие беріліп, банктердегі доллар теңгеге айналып, отандық тауар мен қызмет сатып алуға жұмсалады. Бұл өз кезегінде теңгеге қысым жасамайды.
Не істеу керек?
Экономист Ғалым Құсайынов Қазақстан экономикасы үшін валюталық кредиттеу өте қажет екенін айтады.
«Инфляцияны тек сұранысты шектеу арқылы тоқтата алмаймыз. Ұзақ мерзімде ұсынысты көбейту керек. Ол үшін нақты секторға несие қажет. Теңгемен берілетін қарыз қымбат. Ал валюталық қарызды 8-9 пайызбен беруге болады. Бұл бизнес үшін ыңғайлы. Валюталық кредит көбейсе, нарықта доллар көбейіп, теңге нығаяды. Бұл инфляцияға қарсы жақсы құрал», дейді сарапшы.
Оның ойынша, мемлекеттің алдында үлкен міндет тұр. Егер үкімет шынымен де инфляцияны жеңіп, теңгені тұрақтандырғысы келсе, онда бірнеше қадам қажет. Біріншіден, валюталық депозиттерге қойылған шектеуді алып тастау керек. Екіншіден, валюталық кредиттің шарттарын жеңілдету қажет. Үшіншіден, кредиторлардың құқығын қорғауды күшейту керек. Төртіншіден, кепіл мүлкін айналымға түсіруді оңайлату қажет. Бесіншіден, валюталық міндеттемелерге қатысты талаптарды қайта қарау керек.
Ғалым Құсайыновтың айтуынша, «бұл шаралардың барлығы бір-бірімен байланысты. Бірінсіз бірі жұмыс істемейді. Бірақ егер осы өзгерістер іске асса, экономикаға сырттан инвестиция тарту жеңілдейді. Банктер нақты секторды қаржыландырып, елдің дамуына серпін береді».
