Қазақстанда несие жайлы әңгіме шықса, көпшілік бірден назар аударады. Себебі соңғы жылдары қарыз алу тым жиілеп кетті. Әсіресе кепілсіз несие көп беріліп, халықтың мойнында жиналған қарыздың салмағы ауырлаған еді. Бірақ биылғы жағдай басқаша. Үкімет отырысында Мәдина Әбілқасымова несие нарығында қандай өзгеріс болып жатқанын жан-жақты түсіндірді, деп жазады Ozgeris.info.
Оның айтуынша, 2025 жылдың 9 айында экономикаға берілген несиенің жалпы көлемі 38.7 трлн теңгеге жетті. Бұл айтарлықтай өсім. Алайда бұл өсім бұрынғыдай кепілсіз несие арқылы қалыптасқан жоқ. 2024 жылы дәл осы кепілсіз қарыздар 29.3% өссе, биыл бұл көрсеткіш 12.7% ғана болған. Мәдина Әбілқасымова мұны халықтың өз мүмкіндігін ойланып, банктердің тәуекелге шоғырланбауға тырысуымен түсіндірді.
Орнына кепілді несиелер күшейді. Бұл бағыттағы өсім 32.2% болып, жалпы көлем 4.8 трлн теңгеге жетті. Автокредиттеу де бәсеңдеген жоқ. Көп адам машина алу жоспарын тоқтатпаған сияқты. Бұл нарықтағы өзгерістер халықтың несие алу мақсатын ойластырып барып шешім қабылдай бастағанын аңғартады.
Бизнеске берілетін несие де жоғары қарқынмен өсіп келеді. Соңғы 5 жылда кәсіпкерлерге берілген несие портфелі 1.7 есе ұлғайған. Орташа жылдық өсім 14.4%. Қазір бизнеске бөлінген жалпы портфель 14.7 трлн теңге деңгейіне жетті. Бұл экономиканың нақты секторына беріліп жатқан қолдаудың күшейгенін көрсетеді.
Үкімет, Ұлттық банк және Қаржы нарығын реттеу агенттігі несие жүйесін қайта құруға кірісті. Мақсат біреу: халықтың шамадан тыс қарыз алуын азайту және бизнеске артықшылық беру. Мәдина Әбілқасымова келесі жылдары тұтынушылық несиеге бақылау күшейетінін айтты. Ол бұл туралы былай деді:
«Болашақта банктер кепілсіз несие бергенде қосымша резерв құрады. Бұл резерв 2% деңгейіне дейін болуы мүмкін. Банктер осындай талаппен жұмыс істегенде тұтынушылық несие бұрынғыдай жылдам өспейді. Банктер оған қызықпайды. Осылайша халықтың қарыз алу қарқыны бәсеңдейді».
Бизнеске арналған несиелерді көбейту үшін өтімділік коэффициенті 0.9 деңгейінде сақталады. Бұл экономикаға шамамен 3 трлн теңге қосымша айналымға шығарады. Банктер бұл қаражатты кәсіпкерлерді қолдауға пайдалана алады.
Ипотека жүйесі де өзгереді. Мәдина Әбілқасымова жаңа әдістеме енгізілетінін айтты. Бұл әдістеме бастапқы жарна көлемін ескереді. Егер адам үй алғанда жоғары бастапқы жарна төлесе, оның ипотека пайызы төмен болады. Ал бастапқы жарна аз болса, пайыз да жоғары болуы мүмкін. Мақсат тәуекелі аз қарыз алушыларды қолдау.
Тұтынушылық несие бойынша да есептеу жаңарады. Әр банк өзінің деректері бойынша пайыз мөлшерлемесін есептейді. Бұл халықтың ойланып қарыз алуына итермелейді. Әр несие жауапкершілікті талап етеді.
2026 жылы жиынтық борыш коэффициеті енгізіледі. Бұл адамның жылдық табысынан артық қарыз алмауын бақылайтын тетік. Мәдина Әбілқасымова мұны «адамды шамадан тыс қарызға тәуелді етпеу үшін қажет» деп түсіндірді.
Қарызды коллекторларға сату тәртібі де өзгерді. 2027 жылдың 1 мамырына дейін коллекторларға қарыз сату тыйымы жалғасады. Бұл шешім проблемалы қарыз алушылар санын 2 есе азайтқан. Көп адам бұрынғыдай психологиялық қысымға ұшырамайды.
Банкроттық рәсімі жеңілдейді. Енді банктер төлем қабілеті жоқ азаматтарды өздері анықтап, оларға SMS арқылы хабарлама жібереді. Хабарламада қарызды есептен шығару мүмкіндігі туралы айтылады. Бұл әсіресе табысы төмен азаматтарға үлкен көмек.
