Қазақстанда тұтынушылық несие беру талаптары қайта өзгерді. Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі 2025 жылдың 7 қарашасында жаңа қаулы қабылдап, банктердің тәуекелді басқару ережесіне толықтыру енгізді, деп жазады Ozgeris.info.
Бұл өзгеріс несие алу тәртібін біршама қатаңдатты. Енді банктер қарыз тарихында белгілі бір қиындықтар болған азаматтарға несие беруді шектей алады. Агенттік осы жаңа тәртіптің мәнін түсіндіре отырып, борыш жүктемесі коэффициентіне де түзету енгізді. Соңғы 12 айда 90 күннен артық кешіктірілген қарызы бар азаматтарға арналған коэффициент 0.5-тен 0.25-ке төмендетілді. Бұл көрсеткіш несие алушының табысына қарап қаншалықты қарыз жүктей алатынын есептейтін өлшем. Коэффициенттің төмендеуі қосымша қарыз алу мүмкіндігін азайтады. Осылайша азаматтың қайталап дефолтқа ұшырау қаупі төмендейді.
Агенттік бұл өзгерісті былай түсіндірді:
«Қаржылық тұрақтылығы әлсіреген азаматқа бұрынғы мөлшерде қарыз беру дұрыс болмайды. Біз коэффициентті төмендете отырып, оның үстіне жаңа жүктеме салмауға тырыстық. Егер азамат соңғы 12 айда 90 күннен аса кешіктірсе, онда ол қазіргі жағдайда жаңа қарызды көтере алмайды деген сөз. Тәжірибе көрсетіп отырғандай, қарызды тым көп жинаған адам қайтадан қиын жағдайға тап болады. Біз осы тәуекелді азайтуды мақсат еттік. Бұл шара азаматты қорғауға бағытталған. Несие беруді шектеу оның қаржылық денсаулығын сақтауға көмектеседі».
Бұл пікір түсінікті. Агенттік азаматты жазалау емес, қорғауды мақсат етіп отыр. Қарызды көтере алмайтын адамға жаңа несие беру банктің де, азаматтың да жағдайын нашарлатады. Сондықтан бұл өзгеріс жауапсыз қарыз алуды азайтуға бағытталған. Осы арқылы жалпы қаржы нарығының тұрақтылығы артады.
Жаңа қаулыда қандай жағдайда кепілсіз тұтынушылық несие беруге шектеу қойылатыны анық көрсетілген. Бірінші талап – азаматтың банктік қарыз бойынша 30 күннен астам кешіктірген төлемінің болуы. Микрокредит алған жағдайда бұл мерзім 1 күн ғана. Яғни төлем бір күнге кешіксе де, банк жаңа несие беруді тоқтата алады.
Агенттік бұл талапты түсіндірді:
«Кешіктірудің өзі адамның қаржылық тәртібінде мәселе бар екенін көрсетеді. Егер төлем 30 күннен асса, немесе микронесие 1 күнге кешіксе, онда ол азаматқа жаңа қарыз беру дұрыс емес. Бұл тек банктің қауіпсіздігі емес, қарыз алушының өзіне де қажет. Төлемді уақытында орындай алмай жүрген адамға жаңа несие беру оны қиын жағдайға итермелеуі мүмкін. Біз осы тәуекелді азайтуды көздедік. Бұл шектеу азаматты артық қарыздан қорғауға бағытталған».
Бұл талаптың мәні айқын. Егер адам қолындағы қарызды уақытында төлей алмаса, оған жаңа қарыз беру қауіпті. Мұндай шектеу қаржы нарығын қорғап қана қоймайды, азаматтың да жағдайын ушықтырмауға көмектеседі. Кешіктіру көбейсе, қарыз жүктемесі де артады. Сондықтан бұл талап қауіптің алдын алуға арналған.
Келесі талап – 2025 жылдың 1 шілдесінен бастап соңғы 36 айда толық кешірілген берешектің болуы. Егер адамның негізгі қарызы немесе сыйақысы соңғы үш жыл ішінде толық кешірілсе, банк жаңа несие беруден бас тарта алады.
«Қарызы кешірілген адам жаңа міндеттемені бірден арқалап кете алмайды. Оған қайтадан қарыз беру оның бұрынғы жағдайды қайта бастан кешіруіне алып келуі мүмкін. Біз азаматқа демеу болу үшін кешірім жасаймыз, бірақ ол осы кезеңнен кейін қаржылық тәртібін түзеп алуы тиіс. Соңғы 36 ай ішінде қарызы кешірілген болса, онда оған біраз уақыт қарыз алмауға кеңес беріледі. Бұл оны жаңа тәуекелден қорғайды», деді агенттік.
Бұл талап та азаматтың мүддесіне бағытталған. Қарызы кешірілген адамға қайта қарыз беру оның бұрынғы қателігін қайталауына әкелуі мүмкін. Сондықтан банк уақытша шектеу қойып, қаржылық тәртіпті қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Үшінші талап – соңғы 12 айда қайталап қайта құрылымдау жасалса, бірақ бұл қадам оның міндеттемесін орындауына әсер етпесе. Егер қайта құрылымдау төлем қабілетін жақсартпаған болса, банк несие беруден бас тарта алады.
«Қайта құрылымдау азаматқа көмектесу мақсатында жасалады. Бірақ кей жағдайда ол мәселені шешпейді. Егер қайта құрылымдау нәтижесінде төлем тәртібі түзелмесе, онда азаматқа жаңа қарыз беру бүгінгі жағдайда дұрыс болмайды. Бұл оны одан әрі қиындыққа итермелеуі мүмкін. Сондықтан мұндай жағдайда шектеу енгізу – ең дұрыс шешім», деді агенттік.
Бұл талап та логикаға сай. Егер адам қайта құрылымдаудан кейін де қарызын дұрыстап өтей алмаса, ол жаңа міндеттемені ешқашан көтере алмайды. Сондықтан банк оны қорғау үшін жаңа несие бермейді.
Жаңа қаулы 2024 жылдың 24 қарашасынан бастап күшіне енеді. Осы өзгерістер банктердің қарыз беру тәртібін реттеп, қарыз алушыларды артық міндеттемеден қорғауға бағытталған. Қаржылық тәртіпке мән бермейтін адамдар жаңа қарыз ала алмайды. Ал міндеттемесін уақытында орындайтын азамат үшін бұл шектеулер кедергі болмайды.
Бұл өзгерістердің басты мақсаты – азаматтың қаржылық денсаулығын сақтау және қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз ету.
