Елімізде 150 мыңнан астам ерекше күтімді қажет ететін бала бар. Алайда оларға көмектесетін инклюзия мамандарының саны тым аз, кей мектепте бір психологқа жүздеген бала келеді. Мемлекет ерекше күтімді қажет ететін балаларды қолдаудың бірыңғай стандартын енгізуге дайын ба? Мұндай балалардың қоғамға бейімделуіне көмектесетін орталықтар қалай жұмыс істейді? Неге елімізде инклюзия мамандары тапшы? Қоғам ерекше балаларды қабылдауға дайын ба, әлде әлі де түсінігіміз төмен бе? Ozgeris.info тілшісі орталықтардың жұмысы, ата-аналардың күресі, биліктің уәдесі және шынайы өмір жайлы сараптап көрді.
Елімізде ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға арналған арнайы психологиялық-педагогикалық қолдаудың бірыңғай стандарты енгізілді. Енді мұндай балаларға көмек балабақшадан бастап жоғары оқу орнына дейін жүйелі түрде көрсетіліп, мектептер, дәрігерлер мен ата-аналар арасында нақты өзара байланыс орнатылады. Мемлекет инклюзияны қалыпты жағдайға айналдыруды мақсат етіп отыр.
Ал қазақстандық мектептер мен балабақшалар мұндай өзгерістерге дайын ба?
Бұл сұраққа білікті мамандар жауап берді. Астанадағы «Ан-ниса» мүгедектер қоғамдық бірлестігі филиалының басшысы Сексенбай Есілбаевтың айтуынша, орталықтың басты мақсаты көзі көрмейтін және нашар көретін балаларды заманауи өмір жағдайына бейімдеу.
«Біз балаларды тегін оқытамыз. Орталықта тифлопедагогтар, Брайль әліпбиі бойынша мұғалімдер жұмыс істейді. Балалар жазуды, оқуды меңгереді, массаж, емдік дене шынықтыру сынды оңалтудан өтеді. Біз шығармашылық қабілеттерін де дамытамыз. Мысалы, вокал, музыкалық аспаптар, көзі көрмейтіндерге арналған спорт, тактильді үстел ойындары. 15 қазан күні „Ақ таяқ“ мерекесін атап өтеміз», - дейді маман.
Ал Светлана Хамзаева инклюзивті «Болашаққа бастау» орталығының жетекшісі әрі ерекше баланың анасы. Орталықта аутизм, психикалық дамуы тежелген (ЗПР), сөйлеу дамуы тежелген (ЗРР), сондай-ақ кейбір ДЦП диагнозы бар балалармен жұмыс істейді. Мұнда балаларға негізгі дағдылар үйретіледі, атап айтқанда, сөйлеуді іске қосу, мінез-құлықты түзету, әлеуметтендіру, қарым-қатынас орнату.
Оның өмірінде де ұлына диагноз қойылған сәттен осындай жағдай орын алды.
«Басында қабылдай алмадым. Қазір сөйлеп кетеді деп ойладым. Қайда жүгіну керектігі туралы дұрыс ақпараттың жоқтығы қазіргі мәселелердің бірі. Біз бәріміз невропатологқа барамыз, ал психикалық ауытқулары бар баланы психиатр қарауы керек. Егер түзету жұмыстарын уақытылы бастағанда, нәтиже мүлдем басқа болар еді», - дейді ол.
Светлана мұндай мәселемен бетпе-бет келген соң орталық ашуға бел буғанын айтады.
«Балалардың жәбір көргенін, сапалы педагогикалық дайындықтың жоқтығын көрдім. Бала немен айналысып отырғанын көру мен үшін маңызды болды, сондықтан онлайн-бақылау орнаттық. Екі жылда сөйлей бастаған балалардың саны 50-ден асты. Бірақ сөйлей бастау қалыпты жағдайға толық шығу емес, бұл тек коммуникацияға алғашқы қадам», - дейді маман.
Мамандардың айтуынша, ата-аналар бірқатар маңызды мәселелер мен кедергілерді шеше алмай келеді.
• Арнайы орталықтар мен кадрлардың жетіспеуі.
• Мектептердің жабдықталмауы.
• Жақын маңдағы оқу орындарына қабылдаудан бас тарту.
• Ата-ананың балаға байлануы және жұмыс істей алмауы.
«Ата-ана баласын жақын маңдағы мектепке бергісі келсе, ол мектеп мұндай балаларға арналмаған болып шығады. Педагог-ассистенттер жетіспейді. Бастауыш сынып мұғалімдері ерекше балалармен не істеу керегін білмейді. Егер „Болашақ“ қорының КПИ кабинеті болмаса, баланы қабылдамайды», - дейді сарапшы.
Кадр тапшылығы мектептерде ғана емес, балабақшаларда да жиі кездеседі.
«Түзету топтарының тәрбиешілері көбіне қарапайым педагогтар, кейде біліктілікті арттыру курстарына жіберіледі. Ал бізге инклюзивті білім беру педагогтары қажет, әрі бұл дайындық балабақша деңгейінен басталуы керек. ЖОО-ларда мұндай мамандарды даярламайды», - дейді сарапшы.
Жеке орталықтар көбіне ата-аналардың ынтасымен жұмыс істейді және мемлекетт қолдау көрсетпейді екен.
«Аккредитация, гранттар мен ваучерлердің жеңілдетілген жүйесі қажет. Мемлекет жеке бизнес болса, ақшасы асып жатыр деп есептейді. Бірақ іс жүзінде бәрін әрең жеткізіп, өз күшімізбен жасап жатырмыз», - дейді маман.
Мамандар инклюзия тек заң қабылдаумен шектелмейтінін айтады. Мысалы, жақында Астанада автобустағы бір жолаушы аутизмі бар қызды түсіруді талап етті. Мамандар бұл жағдайды қоғамның білімінің төмендігінен болып отыр дейді. Адамдар ерекше балалармен қалай қарым-қатынас жасау керектігін білмейді.
Олардың пікірінше, мемлекетке келесідей қадамдар қажет:
- АВА-терапияны мемлекеттік бағдарлама деңгейінде енгізу;
- педагог-ассистенттерді дайындау;
- барлық мектептердің қолжетімділігін қамтамасыз ету;
- ата-аналарға төленетін жәрдемақы мен зейнетақыны арттыру;
- арнайы техникалық құралдармен (оқитын машинка, ноутбук, телефон) қамтамасыз ету.
Светлана баласына енді диагноз қойылған ата-аналарға өз тәжірибесімен бөлісіп, кеңес берді.
«Қолдау мен дұрыс ақпарат қажет. Адамды ойы мен күйзелісімен жалғыз қалдыруға болмайды. Инклюзия бұл әр баланың өз орнын тауып, естіліп, қолдау алатын ортаны күнделікті қалыптастыру тәжірибесі», - дейді маман.
