БЖЗҚ 2026 жылдан бастап қолданылатын жеткіліктілік шектерін жариялады. Бұл жаңалық халық арасында бірден талқылауға ұласты. Себебі әр азаматтың жеке жинағын пайдалану мүмкіндігі дәл осы көрсеткішке тікелей байланысты. Биыл талаптар орта есеппен 10 пайызға көтерілгені белгілі болды. Енді осы өзгерістің мағынасы қандай, кімге қалай әсер етеді, осының бәріне жеке тоқталайық, деп жазады Ozgeris.info.
Жаңа көрсеткіштерге сай 20 жастағы азаматтың есепшотында кемінде 3,7 млн теңге, 30 жаста 5,1 млн теңге, 40 жаста 6,7 млн теңге, 50 жаста 8,5 млн теңге, ал 60 жаста 10,7 млн теңге болуы міндетті. Бұл сомалардан артық жиналған қаражатты ғана азамат ерте пайдалана алады. Қор мамандары мұндай өсімнің себебін бұрынғы сияқты өмір ұзақтығының артуымен және зейнет капиталының жеткілікті болу қажеттілігімен түсіндіреді. Осы туралы мамандардың сөзін жиі естиміз: «азамат болашақта өзін қауіпсіз сезінуі үшін шекті талапты көтеру қажет болды» деген пікір бар.
Жинағын пайдалану жайлы айтқанда жұрт ең алдымен қандай қызметтерге рұқсат барын сұрайды. Себебі соңғы айларда бұл тізім бірнеше рет өзгеріп үлгерді. Ең алдымен стоматологияға тыйым салынған еді. Денсаулық сақтау саласы бұл шешімге өтініштердің талдауын жүргізгеннен кейін келген. Алынған дерекке қарағанда, өтініштердің бір бөлігі жалған схемалар арқылы жасалған. Осы талдау барысында 2021 жылдан 2025 жылдың 20 тамызына дейін 795 мыңнан көп транзакция жасалғаны белгілі болды. Жалпы сомасы 757 млрд теңге болған. Сол ақшаның 222 млрд теңгесі ірі қалаларда орналасқан жиырма стоматологияға бағытталған. Бұл жағдай күмән туғызып, тексеріс күшейтілген.
Стоматологияға тыйым қойылған соң азаматтар көз емдеуге өтініш бере бастады. Өтініш саны жеті есе көбейіп кетті. Бұрын айына 174 өтініш түссе, бұл көрсеткіш 1264 деңгейіне дейін көтерілді. Бұл жағдай да бақылаушылардың күдігін туғызды. Өйткені Отбасы банк бірнеше күмәнді деректерді анықтаған. Клиенттердің бір бөлігі бір ғана клиникаға өтініш бергенімен, мекенжайы әр қалада көрсетілген. Тіпті кей адрес бойынша мұндай клиника мүлде болмаған. Өтініштердің жалпы саны 15 мыңнан асып, сомасы 13,3 млрд теңгеге жеткен. Осы себептен көз емдеуге де тыйым салынды. Денсаулық сақтау саласы бұл шешім туралы «бұл қадам азаматтардың қаражатын жалған схемадан қорғау үшін жасалды» деп түсіндірді.
Қазір азаматтар зейнет жинағын ем үшін пайдалана алады. Оның ішінде сирек кездесетін ауыр ауруларды емдеу, күрделі қалпына келтіру операциялары, радиойодпен емдеу, радиохирургиялық әдістер және протон терапиясы бар. Бұлар ғылымда ерекше дәлдік қажет ететін және аса қымбат медициналық қызметтер саналады.
Жинақты баспана жағдайын жақсартуға да пайдалану құқығы сақталған. Азамат үйді ипотекасыз толық сатып ала алады, үлестік құрылысқа қатыса алады, жер телімін алуына мүмкіндік бар. Сонымен бірге бастапқы жарнаны төлеу, ипотеканы жабу, қайта қаржыландыру сияқты мақсаттарға да рұқсат берілген. Кейбір азамат ислам банкі арқылы үй алса, осы бағытқа да жинағын жұмсай алады. Сондай ақ үйді ұзақ мерзімге жалдау және кейіннен сатып алу мүмкіндік беретін бағдарламаларда да қаражатты қолдануға рұқсат бар.
Соңғы уақытта Үкімет бұл талаптарды тағы өзгерту туралы жобаны талқылап жатыр. Егер жаңа құжат қабылданса, азамат жинағын ай сайынғы төлемді азайту үшін, ипотека мерзімін қысқарту үшін немесе осы екі нұсқаны қатар қолдану үшін пайдалана алады. Бірақ маңызды өзгеріс бар. Жинақты ипотеканың пайызына жұмсауға болмайды. Тек негізгі қарызды жабуға рұқсат беріледі. Бұл туралы мамандар «азаматтың ай сайынғы төлемі азаяды немесе ипотека мерзімі қысқарады» деп түсіндірді. Ал 2026 жылдан бастап зейнет жинағын пайдалану кезінде салық төлеу талабы алынып тасталады.
Азамат жинағын жеке басқарушы компанияларға сенімгерлік басқаруға бере алады. Бұл әдіс кейбір азаматқа тиімді. Себебі басқарушы компания инвестордың стратегиясына сай табыс табуға тырысады. Жақында қаржы нарығын реттеу агенттігі жаңа жүйені қолданысқа енгізетін қаулы қабылдаған. Осы қаулыға сай келесі жылдан бастап зейнет активтері басқаша тәртіппен басқарылады.
Халық осы жаңалықтардан кейін өз жағдайын ойлап, «осы межеге жету үшін қанша табыс табу қажет, 20 жаста, 30 жаста, 40 жаста бұл талапты орындау мүмкін бе» деген сұрақты жиі қоя бастады. Бұл сұрақтың жауабы адамның табысына, еңбек өтіліне және зейнет қорындағы орташа табыстылыққа тікелей байланысты.
20 жастағы жеткіліктілік шегіне жету өте қиын. Себебі бар болғаны 2 жыл ішінде 3,7 млн теңге жинау үшін ай сайын шамамен 1,5 млн теңгеден жоғары табыс табу қажет. Жоғары оқу орнын жаңа бітірген жас мамандардың мұндай айлық алуы мүмкіне келмейді. Көпшілігі тәжірибе жинап, алғашқы қадамдарын жасап жүреді. Сол себепті 20 жаста межеден өту кездеспейді десе де болады.
30 жасқа келгенде жағдай басқаша. Бұл жаста жеткіліктілік шегі 5,1 млн теңге. 18 жастан бері 12 жыл ішінде осы соманы жинау үшін айлық табыс 330 мың теңгеден 340 мың теңгенің арасында болуы жеткілікті. Қазіргі ірі қалаларда мұндай табыс табатын адамдар көп. Әртүрлі секторда жұмыс істейтін мамандар осы деңгейге жиі жетеді. Бірақ халықтың бәрі бірдей емес. Көп азаматтың 30 жасында зейнет жинағы 1 млн мен 3 млн теңгенің арасынан аспайды.
40 жасқа келгенде еңбек өтілінің күші сезіледі. Осы жастағы жеткіліктілік шегі 6,7 млн теңге. Бұл межеге жету үшін 22 жыл бойы айына 230 мың теңге шамасында ресми табыс тапқан адамның өзі жеткілікті қор жинай алады. Бұл кезеңде көптеген азаматтың есепшотында 8 млн мен 15 млн теңгенің арасында ақша жиналып тұрады. Мұның себебі қарапайым. Ұзақ жылдық тұрақты еңбек пен үздіксіз жарна зейнет қорындағы қаражатты табиғи түрде өсіреді.
50 және 60 жаста талаптар биік көрінгенімен, ондаған жыл бойы ресми жұмыс істеген адам үшін бұл шекке жету қиын емес. 50 жастағы жеткіліктілік шегі 8,5 млн теңге, ал 60 жаста 10,7 млн теңге. Осы соманы жинау үшін ондаған жыл бойы айына орта есеппен 185 мың теңгеден 200 мың теңгеге дейін табыс тапқан адамның өзі межеден өтіп кетеді. Уақыт өткен сайын жарналар көбейіп, инвестициялық табыстың әсері де анық байқалатындықтан, аға буындағы азаматтардың шектен жиі өтетіні түсінікті.
Бұл есептеулер орташа көрсеткіштерге негізделген. Өмірде адамның табысы бірдей өсіп тұрмайды, біреу бірден жоғары айлық алады, біреу бірнеше жыл бойы өзгеріссіз жүреді, біреуі жұмысын ауыстырады, біреуі ұзақ үзіліс жасайды. Соның бәрі зейнет қорына әсер етеді. Дегенмен бұл мәліметтер азаматқа өзінің қаржылық жағдайын бағалауға және жеткіліктілік шегіне жету үшін қандай табыс керегін түсінуге жақсы бағыт береді.
