Иран мен Израиль арасындағы қақтығыс Орталық Азиядағы геосаяси тақырыпты қайта жандандырды.
Қазақстан бұл соғысқа қатыспаса да, оқиғалардың өрбуіне қарай ұтысқа да, шығынға да ұшырауы мүмкін. Таяу Шығыс өртеніп жатқанда, Қазақстан, Иран және Израиль — жаһандық тәуекелдер мен мүмкіндіктерді саралауда басты назарға іліккен елдерге айналды, деп хабарлайды ozgeris.info сайты arasha.kz порталына сілтеп.
Қазақстан – Иран, Израиль және Қытай арасында: мұнай, логистика, тұрақтылық
Қазақстан қақтығысқа тікелей қатыспаса да, оның географиялық орналасуы мен шикізаттық маңызы ірі державалардың мүддесіне ілініп отыр. Саясаттанушы Досым Сәтпаев атап өткендей, егер Ормуз бұғазы жабылса, Қазақстан Қытай үшін мұнайдың балама жеткізушісіне айналуы мүмкін. Бұл – болжам ғана емес: 2024 жылы Иран Қытайға $34,1 млрд-қа мұнай сатса, 2025 жылдың көктемінен бастап жеткізу көлемі тәулігіне 1,9 млн баррельге дейін өсті. Қазақстан әзірге әлдеқайда аз экспорттайды, бірақ бұл жағдай өзгеруі мүмкін.
Қазақстан Таяу Шығыс үстінен ұшатын әуе рейстерін жапты
ҚР Азаматтық авиация комитеті қақтығыстың ушығуына орай Иран, Израиль, Сирия, Ирак және басқа да бірқатар елдер үстінен ұшуды уақытша тоқтатты. Бұл шешім жолаушы және жүк рейстеріне де қатысты. Қазақстан бейтараптық пен сақтық танытып отыр: бұл — қауіпсіздік пен болжамдылыққа құрылған саясат. Журналист Аян Шәріпбаев айтқандай, Қазақстан қазір «перифериядағы мозаикалық элементке» ұқсайды: бейтарап, басқарылатын, бірақ тұрақты.
Қазақстан үшін жаңа мүмкіндіктер: транзит пен дипломатия
Қытай тұрақсыз аймақты айналып өтетін сенімді логистикалық бағыттарды іздеп жатқан тұста, Қазақстан өз транзиттік рөлін күшейтуге мүмкіндік алады. «Бір белдеу — бір жол», Орта дәліз, Транскаспий бағыты — бұлардың бәрі Иран қолжетімсіз болған жағдайда өзектене түседі.
Си Цзиньпиннің Қазақстанға сапары да осы контексте ерекше маңызға ие: Пекин Иран уақытша шеттетілген жағдайда экономикалық ықпалын арттыруы мүмкін.
Қатерлер: геосаяси тұрақсыздық пен ішкі әлсіздік
Сарапшы Талғат Қалиевтің пікірінше, Иран ішіндегі дестабилизация аймақтық маршруттарға, соның ішінде Каспий теңізі мен Түрікменстан бағытына әсер етуі ықтимал. Қазақстан — транзиттік әрі мұнайлы ел ретінде бірнеше күш орталығының қысымына ұшырауы мүмкін. Егер ішкі экономикалық ахуал, элита аралық қатынас пен жемқорлық бақылаудан шықса, Қазақстан халықаралық саясатта субъект емес, ықпал үшін таластың нысанына айналуы мүмкін.
ҚР Сыртқы істер министрлігінің ұстанымы: бейтараптық және сабырлылық
Сыртқы істер министрлігі қақтығысты ушықтырмауға шақырып, абайлап мәлімдеме жасады. Қазақстан — Иран да, Израиль де емес, бірақ оның ұстанымы Орталық Азия мен ЕАЭО аясында ескерілуде. Елдің басты мақсаты — Қытай, Ресей, АҚШ пен ЕО алдында бейбіт, сенімді әріптес бейнесін сақтау.
Қазақстан геосаясаттың орталығы емес, бірақ сенімді тыл бола алады
Бүгінде Қазақстан әлемдік саясаттың фокусында болмаса да, бұл — ел үшін артықшылық болуы мүмкін. Иран мен Израиль арасындағы қақтығыс Қазақстан үшін жаңа экономикалық мүмкіндіктерге жол ашуы ықтимал: мұнай экспортын арттыру, транзиттік жобаларға қатысу. Алайда бұл мүмкіндіктер ішкі тұрақтылық пен стратегиялық икемділік сақталған жағдайда ғана іске асады.
