Журналист Рахым Ошақбаев Қазақстанның 5 жыл ішінде қатты өзгергенін байқап, айырмашылықтарын айтып шықты, деп хабарлайды Ozgeris.info.
Ол өз Facebook парақшасында қоғам құндылығы өзгергенін, еліміздің экономикасы күшейгенін, инфрақұрылым дамығанын атап өтті.
Жақында Қазақстанның қаншалықты өзгергенін, 5 жыл бұрын қандай болғанын және 5 жылдан кейін қаншалықты өзгергенін тағы да бір таңданыспен түсіндім. Меніңше, біз басқа елде өмір сүріп жатырмыз және болашақта мүлдем басқаша болады.
Бірінші кезекте, қоғамның құндылықтары жылдам өзгеруде. Университетте бізді кез келген мәдениеттегі өзгерістер өте баяу және шамалы — инкрементті болып жатқанын догма ретінде оқытқаны есімде. Алайда, қазір бұл бұрынғы даусыз тезис онша өзекті емес деп ойлаймын. Жаһандану, ортаның жалпы жылдам өзгеруі, цифрлық, ақпараттық технологиялар қарқынды демографиялық өзгерістермен үйлесімде санаулы жылдар ішінде қоғамның құндылықтарын өзгерте алады. Осылайша трансформация мысалдарын қазір барлық елдерде табуға болады.
Біздің соңғы бес жылдағы қазақстандық ұлттық тәжірибеміз — бұл қайғылы Кантар, билік пен оның векторының ауысуы, Бишімбаевты көпшілік алдында соттау және осының салдарынан қабылданған Салтанат заңы, әскерге шақырылған солдат Ербаянның қасіреті, Талғар ісі және армияны реформалауға деген қазіргі қоғамдық сұраныс — бұл тек бірнеше резонансты оқиға, олар біздің құндылықтарымызға қатты әсерін тигізді.
Ойынның саяси ережелері биліктің ауысуы салдарынан өзгерген — басқару элитасының біртіндеп ауысуы тұрғысынан да, сондай-ақ азаматтық қоғамды шешім қабылдауға тарту мүмкіндігі тұрғысынан да өзгерген. Менің ойымша — ең прогрессивті және перспективалы реформа — бұл петиция институты. Әзірге олардың толыққанды оң көзқараспен қараған бірде-бір оқиғасы болмағанына және көпшілігі көңілінен шыққанына қарамастан — бұл қарапайым азаматтарға өткір мәселелерді көтеруге және мемлекеттік саясаттың өзгеруіне ықпал етуге мүмкіндік беретін тікелей демократияның озық цифрлық құралы.
Қазақстан экономикасы да трансформация сатысында және бұл әлеуметтік саясаттың рөлін күшейтуде байқалады. Оның өзгеруіне көп балалы және әлеуметтік жағдайы нашар отбасынан шыққан Ситер апалардың қайғылы қазасы түрткі болды. Осы резонанстан кейін көп балалы отбасыларды және халықтың басқа да осал топтарын ерекше қолдау бөлігінде реформалар пакеті орын алды. Кантардан кейін қолданыстағы стейкхолдерлердің стратегиясындағы әлеуметтік әділеттілік мәселесі эволюциялық тұрғыдан негізгі мәселеге айналды: Активтерді қайтару жөніндегі комиссияның пайда болуы, экономиканы ырықтандыру жөніндегі заңнамаға өзгерістер. Бүгінгі таңда Арнайы мемлекеттік қорда соңғы екі жылда 177 млрд теңге саккумуляцияланған, ал осы уақытқа дейін отыз жыл бұрын тағы қанша ресурс иеленгенін есептесек, онда бұл сан айтарлықтай өсуі тиіс деп күтуге болады. Сондай-ақ билік пен қоғамның ірі бизнестің әлеуметтік жауапкершілігіне деген сұранысы да артты — соңғы мысал — бизнесмендер тарапынан су тасқынын жоюды қаржыландыру.
Сонымен қатар, біздің экономикамызда көптеген проблемалар мен сын-қатерлер бар. Біз оларды әртүрлі беделді сарапшылармен «Экономистердің батылы» подкаст циклінде препараттауға тырысамыз. Жақсылықтың бірі — бұл бәрінің өзгелермен салыстырғанда танылатындығы — және мұнда S&P, Fitch, Moody’s соңғы болжамдарын келтіруге болады, яғни үш халықаралық рейтинг агенттігі де Қазақстан экономикасы бойынша оң болжам берді. Біздің көршілеріміз қақтығыстардың эпицентріне тап болғанша, Қазақстанда бұрынғысынша күшті фискалдық теңгерім мен төмен санкциялық тәуекелдер бар. АЕМ 2 есеге артып, 85 мың теңгеге жетті, ал бұл 1,8 млн азаматтың өміріне тікелей әсерін тигізеді. Еңбекақы төлеу жүйесіндегі өзгерістер мұғалімдерді, дәрігерлер мен азаматтық қызметшілерді қоса алғанда, 3 миллионнан астам адамға қатысты болды. 2018 жылдан бастап сыртқы сауда айналымы 77% -дан астам өсті, ЖІӨ номиналды мөлшері 2 есе өсті.
Саяси және экономикалық өзгерістерден басқа Қазақстан да елеулі демографиялық ілгерілеулермен бетпе-бет келеді. Бүгінде еліміз посткеңестік кеңістікте туу коэффициенті 3-тен асатын туу бойынша көшбасшылардың бірі болып табылады. Бұл инфрақұрылымға, денсаулық сақтау жүйесiне және бiлiм беруге елеулi әсер етедi, өйткенi жаңа жұмыс орындары мен әлеуметтiк қызметтерге қажеттiлiк өсуде.
Тағы бір маңызды үрдіс цифрландыру және урбанизацияның өсуі болды. Цифрлық технологиялар мен әлеуметтiк желiлер әлеуметтiк капитал жинақтаудың және бiрлескен тәжiрибе жасаудың жаңа жолдарын аша отырып, қоғамды және оның құндылықтарын жылдам өзгертуде. Қалаларда, әсiресе жастар арасында белсендi әлеуметтiк қатысуға және тәуелсiз пiкiр алмасуға ұмтылу арта түсуде. Урбанизация жаңа жұмыс орындары мен инфрақұрылымға қажеттілікті арттыра отырып, экономикаға да өзгерістер әкеледі, бұл мемлекеттің алдына жаңа міндеттер қояды.
Алда шешілмеген мәселелер мен маңызды сын-қатерлер көп. 2025 жыл экономика мен саясат тұрғысынан тәуекелдер мен белгісіздіктерді қоса отырып, күрделі болады деп уәде етеді. Қазақстанның осы сын-қатерлермен қалай күресетіні көбінесе азаматтық қоғамның одан арғы күш-жігері мен бастамаларына байланысты.