2025 жылдың 23-24 шілдесі аралығында елімізде республикалық деңгейдегі «Жер-2025» командалық-штабтық оқу-жаттығуы өтеді. Ауқымды іс-шараны Төтенше жағдайлар министрлігі ұйымдастырып отыр. Жаттығу барысында жойқын жер сілкінісінің салдарын жоюға арналған азаматтық қорғау мемлекеттік жүйесінің дайындығын арттыру қарастырылған. Жаттығу бірнеше сейсмикалық қауіпті өңірлерді қамтиды, сондай-ақ, сирена жүйесін іске қосу мен халық көп жиналатын нысандарда сейсможаттығулар өткізілмек. Ozgeris.info тілшісі тақырыпты жалғастырады.
Қазақстан сейсмикалық белсенділігі жоғары аймақта орналасқан. Ұлттық ғылым академиясы Сейсмология институтының деректеріне сәйкес, еліміздің шамамен 40%-ы Рихтер шкаласы бойынша 7 және одан жоғары балл болатын жер сілкіністері болуы ықтимал аймақта жатыр. 1990–2024 жылдар аралығында республикада 6 балдан жоғары 12 жер сілкінісі тіркелді. Ең жойқын сілкініс 2003 жылы Алматы облысында болды. Ол кезде 3 адам қаза тауып, 36 адам жарақат алған.
«Жер-2025» жаттығуы 2023 жылы 50 мыңнан астам адамның өмірін қиған Түркиядағы жойқын жер сілкінісінен кейінгі алғашқы ірі шара болмақ. Осы оқиға Орталық Азия өңіріндегі сейсмикалық қауіпсіздік мәселесіне назарды күшейтті.
Оқу-жаттығу аясында апаттық-құтқару жұмыстары жүргізіледі. Атап айтқанда, үйінділерді аршу, зардап шеккендерді эвакуациялау және инфрақұрылымды қалпына келтіру. ТЖМ мәліметінше, жаттығуға 10 мың адам қатысады: 6 мыңы – азаматтық қорғау қызметкерлері, 3 мыңы – жергілікті атқарушы органдардың өкілдері, 1 мыңы – еріктілер. Сондай-ақ 2 мың техника бірлігі тартылады: оның ішінде 500 жедел жәрдем көлігі, 300 ауыр техника (үйінділерді аршу үшін), және уақытша эвакуациялық пункттерді жарықтандыру үшін 200 мобильді генератор.
Зардап шеккендерді қабылдайтын пункттерді дайындауға ерекше көңіл бөлінбек. Сейсмоқауіпті өңірлерде әрқайсысы 500 адамға арналған 50 қабылдау пункті ұйымдастырылады. Бұл пункттер 10 мың тонна құрғақ азық-түлікпен, 5 миллион литр ауыз сумен, 100 мың көрпе және 50 мың ұйықтауға арналған қаппен қамтамасыз етіледі. Уақытша орналастыру үшін 10 мың адамға арналған шатырлы лагерь құрылады. Лагерьде жылыту жүйелері мен санитарлық-тұрмыстық тораптар болады. Ол 30 күнге есептелген, қажет болған жағдайда 60 күнге дейін созуға мүмкіндік бар.
Медициналық көмек көрсету
Жаттығу барысында 4 далалық госпиталь ашылады. Әрқайсысы бір мезетте 200 пациентті қабылдай алады. Барлығы 8 операциялық блок, 40 реанимациялық орын, 20 рентген аппараты және 15 УДЗ қондырғысы қарастырылған. Жаттығуға 400 медицина қызметкері жұмылдырылады: 100 хирург, 150 терапевт және 150 медбике. Сценарий бойынша 2000 зардап шеккен адамға көмек көрсетіледі, оның 500-і ауыр халде. Медициналық эвакуация үшін 100 санитарлық тікұшақ пен 300 жедел жәрдем көлігі бөлінген.
«Жер-2025» жаттығуы халықты хабардар ету жүйесін тексеруді де көздейді. Сейсмоқауіпті аймақтарда 1500 сирена іске қосылып, қауіпті аймақтағы халықтың 90%-ын қамтиды. ТЖМ мәліметінше, 2024 жылы хабарландыру жүйесінің 70%-ы жаңартылған. Бұл жаңарту сиреналардың іске қосылу уақытын 10 секундтан 5 секундқа дейін қысқартуға мүмкіндік берді. Сонымен қатар, мектептер, ауруханалар, сауда орталықтары сияқты халық көп жиналатын орындарда 3 миллион адамды қамтитын сейсможаттығулар өтеді. Олардың ішінде 1,2 миллион оқушы бар. 2024 жылы Алматы мен Астанада осындай жаттығулар өткізілген, нәтижесінде нысандардың 85%-ы 3 минут ішінде эвакуацияға дайын екенін көрсеткен.
Қызметтердің өзара үйлесімді әрекеті жаттығудың негізгі элементтерінің бірі. Іс-шараға 15 министрлік пен ведомство қатысады, олардың қатарында ТЖМ, Денсаулық сақтау министрлігі, Ішкі істер министрлігі мен Қорғаныс министрлігі бар. Азаматтық қорғау штабтарының республикалық, өңірлік және жергілікті деңгейлерінің жұмыстары пысықталады. ТЖМ деректері бойынша, 2023 жылы штабтардың төтенше жағдайларға әрекет ету уақыты орта есеппен 15 минут болған, ал 2025 жылға қарай бұл көрсеткішті 10 минутқа дейін қысқарту жоспарланып отыр. Осы мақсатта жаттығуға спутниктік байланыспен жабдықталған 200 командалық-штабтық көлік тартылған.
Экономикалық аспект
Ұлттық банк деректері бойынша, Алматыда магнитудасы 7,5 болатын ықтимал жер сілкінісінен келетін шығын елдің ЖІӨ-нің 10%-на дейін жетуі мүмкін (2025 жылғы бағамен шамамен 30 трлн теңге). Зиянды азайту мақсатында 2024 жылы 500 млрд теңге сейсмоқауіпті нысандарды күшейтуге бөлініп, 2000 нысан жаңартылды. Олардың ішінде 500 мектеп пен 300 аурухана бар. Жаттығу барысында 2010 жылдан кейін салынған 1000 ғимараттың сейсмикалық талаптарға сәйкестігі тексеріледі.
Қазақстан – Азаматтық қорғаныс жөніндегі халықаралық ұйымның (ICDO) мүшесі. Бұл ұйымға мүше болу арқылы Жапония мен Түркия сияқты елдердің сейсмикалық қауіпсіздік тәжірибесімен танысуға мүмкіндік бар. 2024 жылы қазақстандық құтқарушылар Жапонияда оқытудан өтіп, магнитудасы 8-ден асатын зілзалалар кезіндегі іс-қимыл тәсілдерін меңгерді. «Жер-2025» аясында Ресей, Қытай, Өзбекстан және тағы екі елден халықаралық бақылаушылар қатысады.
Сонымен қатар жаттығу барысында шешімін таппаған мәселелер де анықталмақ. ТЖМ мәліметінше, 2023 жылы сейсмоқауіпті аймақ тұрғындарының тек 60%-ы жер сілкінісі кезінде не істеу керектігін білген. Осыны ескере отырып, 2024 жылы 500 мың ақпараттық іс-шара өткізіліп, 10 миллион адам қамтылды. Алайда еріктілердің дайындығы жеткіліксіз деңгейде қалып отыр: 10 мың еріктінің тек 4 мыңы ғана толық дайындықтан өткен. Жаттығу аясында тағы 2 мың ерікті арнайы оқудан өтеді.
Жер сілкінісінің экологиялық салдары
Экология министрлігінің мәліметінше, жойқын жер сілкіністері өнеркәсіптік нысандардың бүлінуі салдарынан су көздері мен топырақты ластауы мүмкін. 2024 жылы сейсмоқауіпті өңірлердегі 300 кәсіпорын тексерілді, олардың 20%-ы қауіпсіздік стандарттарына сәйкес келмейтіні анықталды. Жаттығу кезінде 10 кәсіпорында химиялық заттардың төгілуіне қарсы әрекет ету сценарийі пысықталады.
«Жер-2025» - Қазақстанның жойқын жер сілкіністерінің салдарын жоюға дайындық деңгейін арттыруға бағытталған кешенді жаттығу. 10 мың қатысушы, 2 мың техника бірлігі, 50 қабылдау пункті, 10 мың адамға арналған лагерь мен 4 далалық госпиталь жаттығудың ауқымын көрсетеді. Хабарландыру жүйесін, штабтар жұмысын және ғимараттардың сейсмикалық төзімділігін тексеру арқылы әлсіз тұстарды анықтауға және әрекет ету жүйесін жетілдіруге мүмкіндік береді. Шетелдік бақылаушылар мен халықаралық тәжірибені пайдалану бұл жаттығудың маңызын арттыра түседі. Дегенмен халықтың хабардарлығы мен еріктілердің дайындығы бойынша жұмыс жалғасуы қажет.
