Дүниежүзілік банк сарапшыларының пікірінше, Ресейдің Украинаға басып кіруі Қазақстан экономикасының өсу қарқынын 2022 жылы 1,5 пайызға дейін төмендетуі мүмкін. Бұл көрсеткіш 2021 жылы экономиканың қалпына келуі, тұтынудың артуы және қолдаушы фискалдық саясат есебінен 4% өсімге байланысты. Сондай-ақ, азық-түлік пен энергияның қымбаттауы инфляцияны жеделдете түсті.
2022 жылы кедейлік көрсеткіші едәуір төмендейді деп күтілуде, бірақ пандемияға дейінгі деңгейден жоғары болып қалады. Украинадағы соғыс салдарынан болған жеткізілімдегі үзілістерге байланысты инфляция да жоғары деңгейде қалады.
Қазақстан экономикасының байқалған өсімі, өз кезегінде, кедейлікті қысқартты және елді табысы орташадан жоғары экономикаға айналдырды. Алайда, бұл жетістіктің артында елдің негізгі осал тұстары мен прогресінің біркелкі еместігі жатыр. Негізгі мәселелерге өнімділіктің баяу өсуі, мүлік теңсіздігі, өмір сүру құнының өсуі, жұмыспен қамтудың шектеулі мүмкіндіктері және әлсіз институттар жатады. Бұл проблемалар пандемия кезінде күшейе түсті және 2022 жылдың басында ел тарихындағы ең үлкен наразылықтарды тудырды.
Өмір сүру деңгейі мен адами капиталды жақсарту, сыбайлас жемқорлықты азайту, еңбек өнімділігінің тоқырауын жою, бәсекелестік пен жеке сектордың өсуін жақсарту, төмен көміртекті экономикаға көшуді жеделдету үшін реформалар қажет. Қаңтардағы зорлық-зомбылық пен тұрақсыздандыру әрекеттерімен өткен наразылықтардан кейін мемлекет ауқымды реформалар арқылы бұл шектеулерді еңсеру ниетін жариялады.
2021 жылы экономикалық белсенділік пандемияға дейінгі деңгейге оралды. 2021 жылдың бірінші жартыжылдығында COVID-19-ның таралуын тежеу бойынша күшейтілген шараларға қарамастан, екінші жартыжылдықтағы белсенділік ЖІӨ-нің нақты жылдық өсіміне 4%-ға ықпал етті. Өсуге фискалдық экспансия мен тұтынушылық несиенің өсуі және COVID-19 шектеулерінің біртіндеп жойылуы себеп болды.
2021 жылы үй шаруашылығындағы тұтынудың күшті қалпына келуімен бөлшек сауда 6,5%-ға, ал бөлшек несиелер, оның ішінде ипотекалық несиелер 40%-ға өсті. Экономиканың қайта ашылуы негізінен ішкі нарыққа бағытталған қызмет көрсету және өңдеу салаларындағы белсенділіктің артуына әкелді.
Мұнайдың әлемдік бағасының күрт өсуі Қазақстанның сауда балансын айтарлықтай жақсартып, ағымдағы операциялар шотын қысқартты. 2020 жылғы 3,8 пайыздан 2021 жылы тапшылық ЖІӨ-нің 3 пайызына дейін төмендеді. Қаңтардың оқиғалары кезінде белгісіздіктің жоғарылауы және рубль бағамының жақында төмендеуі жағдайында теңге долларға қатысты 17% — ға құнсызданды. Теңгенің құбылмалылығын төмендету үшін қаржы реттеушісі валюталық интервенцияларды кеңейтіп, оның есептік мөлшерлемесін 2,25 п.т. арттырды және 2022 жылғы наурызда 13,5% — ға жетті. Дегенмен, валюталық резервтер 33,5 миллиард АҚШ доллары деңгейінде қалып отыр.
2021 жылы салық-бюджет саясаты COVID-19-ның экономикаға әсеріне бейімделгіш болып қалды. Қиыншылыққа ұшыраған үй шаруашылықтары мен бизнесті фискалдық қолдау шаралары жалғасты, ал мемлекеттік инвестициялардың басымдықтары пандемияға қарсы әрекеттен қалпына келтіруге ауысты. Мұнай түсімдерінің жоғарылауы бюджет тапшылығын 2020 жылғы 4%-дан ЖІӨ-нің 3%-ға дейін төмендетуге көмектесті. Мемлекеттік қарыздың жалпы ЖІӨ-ге қатынасы ЖІӨ-нің 24,5% деңгейінде өзгеріссіз қалды.
2022 жылғы ақпанда жылдық есептеуде 8,7% — ды құраған Инфляция қаржы реттегішінің нысаналы көрсеткішінен 4-6% — ға жоғары болып қалды. Негізгі қозғаушы күштер азық-түлік пен энергия бағасы болды. Үкімет қаңтардағы жаппай наразылықтарға жауап ретінде кейбір азық-түлік, жанар-жағармай және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық тарифтерінің шекті бағаларын белгіледі.
Несиелік кепілдіктер мен жеңілдік шаралары пандемиядан зардап шеккен үй шаруашылықтары мен бизнестерін қолдауды жалғастыра отырып, банк жүйесіндегі мерзімі өткен несиелердің үлесі 3,3 жылы 2021% — дан 6,9 жылы 2020% — ға дейін төмендеді. Банктерге қатысты санкциялар мен операцияларға шектеулер Ресей банктерінің жергілікті бөлімшелеріне әлі әсер еткен жоқ (банк секторы активтерінің 15%). Алайда, осалдық Қазақстанның Ресеймен сауда, инвестициялық және кадрлық байланыстарын ескере отырып, қаржы қаражатының ірі жылыстауынан, жеткізу тізбегіндегі тұрақты іркілістер мен қайталама Санкциялар тәуекелдерінен туындауы мүмкін.
Ал жұмыспен қамту деңгейі пандемияға дейінгі деңгейге оралды, ал нақты жалақы 2021 жылдың үшінші тоқсанында жыл сайын 5,7%-ға өсті. 2022 жылдың қаңтарында үкіметтің әлеуметтік реформалар пакеті аясында ең төменгі жалақы 41%-ға өсті.
Экономиканың жандануының арқасында кедейлік деңгейі 2021 жылы 12,4%-ға дейін төмендейді деп болжануда.
Ресейдегі экономикалық құлдыраудың салдары Қазақстанның жеткізілім тізбегін бұзады және оның өсу перспективаларына нұқсан келтіреді.
Нақты ЖІӨ өсімі 2022 жылы 1,5-2 пайызға дейін баяулайды деп күтілуде. Қазақстанда импорттың 40 пайызы Ресейге тәуелді.
Саудадағы үзілістер, бизнес сенімінің төмендеуі және валюталық құбылмалылықтың жоғарылауы да өсімді тежейді.
Сондай-ақ өсім қазақстандық мұнайдың 80%-ға жуығын экспорттайтын Қазақстанның магистральдық мұнай құбырының (Ресей Қара теңізіне) наурызда жабылуына байланысты (дауылдың зақымдануы салдарынан) төмен болады. Ағымдағы жөндеу мерзімінің негізінде (бір айға дейін) мұнай экспортының көлемі 2022 жылы шамамен 5-6%-ға қысқаруы мүмкін.
Валюта бағамының одан әрі құлдырауы, азық-түлік бағасының өсуі және жалақының жоғарылауы 2022 жылы инфляцияның жоғары деңгейін сақтайды. Бұған жауап ретінде ақша-несие саясаты қатаң сақталады деп күтілуде.
Фискалдық саясат үй шаруашылығының әл-ауқатын жақсарту және бизнес-климатты қолдау үшін мемлекеттік шығыстарды сәйкестендіруді жалғастырады. Бұл шараларға ұлғайтылған әлеуметтік көмек, жалға беру субсидиялары және қаңтардағы наразылықтардан зардап шеккен бизнеске өтемақы кіреді.
2022 жылы ағымдағы шоттың шағын сальдосы мұнай бағасының жоғарылауымен және импортқа сұраныстың төмендеуімен қолдау табады деп болжануда.
Елдегі кедейлік деңгейі 2022 жылдың соңына қарай 12,0%-ға дейін төмендейді деп болжануда, дегенмен бұл инфляция жоғарырақ болса және өсу баяулауды жалғастырса, өзгеруі мүмкін.
Бұл болжамдар айтарлықтай теріс тәуекелдермен байланысты: сауда ағындары мен инвесторлардың сенімін одан әрі әлсірететін санкциялардың әсері; Қара теңіз мұнайының экспортын ұзағырақ тоқтату; жаһандық қаржы нарықтарындағы белгісіздіктің күшеюі және қатайту жағдайлары жағдайында экономиканың жалпы көлемінде жалақының өсуіне және капиталдың әлеуетті кетуіне байланысты жалақы мен баға тәуекелдері.
Қаңтар айынан бергі оқиғалар тұрақты өсу мен жалпы ұлттық әл-ауқатқа қол жеткізу үшін реформалар бойынша жылдам ілгерілеуді талап ететіні анық. Осыған байланысты билік бәсекелестікті және адами капиталдың сапасын арттыру, сондай-ақ мемлекеттік органдардың тиімсіздігін жою шараларын жариялау арқылы сыбайлас жемқорлықпен күресу және заң үстемдігін жақсарту бойынша қатаң позиция ұстануды жоспарлап отыр.
Дереккөз: https://t.me/gdpkazakhstan
Аударған Гүлдана ЕРМЕКҚЫЗЫ