Бүгінгі таңда АЭС мәселесі күн тәртібінлегі өзекті тақырып. Халық пен ел қамын ойлаушылардың пікірі сан түрлі. Бірі энергетикалық тапшылықтың алдын алады десе, енді бірі экологиямыз оңдалады дейді. Ақ қарасын ажыратып, дерекке негізделген ақпарат алу үшін «Адырна» тілшсі «Астана энергия» АҚ маманы, эколог Жансая Ахметовамен сұхбаттасты.
— Жансая ханым, біз қазір қолданып жүрген энергия көзі ЖЭС. Жылу электр орталықтарының экологияға зиянды тұстарын айтыңызшы:
— Иә, қазіргі уақытта энергияның негізгі көзі жылу орталықтары болып табылады. Олардың әсерінен болатын зиян қазірдің өзінде бәріне белгілі: атмосфералық ауаның ластануы, қалдықтардың пайда болуы және көміртегі ізі. Өкінішке қарай, барлық ЖЭО қоршаған ортаны қорғау саласындағы ең жақсы қолжетімді технологияларды, негізінен, олардың қымбат құнына байланысты бірден ала алмайды. Нәтижесінде үнемі ластану пайда болады.
Қазір көптеген дамыған елдер баламалы энергия көздеріне көшуде: күн, жел және атом.
— Ұсынылып жатқан жаңа энергия көзі — АЭС. Оның жұмысы кезінде жинақталған радиоактивті қалдықтар қайда кетеді? Өзге елдерде оны зиянсыз жою үшін қандай практика қолданылады?
— АЭС қызметінің нәтижесінде радиоактивті қалдықтар да түзіледі. Қауіптілікке қарамастан, олардың көлемі ЖЭО-дан пайда болатын күл-қож қалдықтарының көлемінен әлдеқайда аз. Атом электр станциялары бар алдыңғы қатарлы елдер, ең алдымен, пайда болатын қалдықтардың мөлшерін азайтуға тырысады. Сондай-ақ, сұйық, қатты және газ тәрізді радиоактивті қалдықтарды өңдеу мен кондиционерлеудің әртүрлі әдістері қолданылады. Әрине, алдын-ала өңдеу және тазарту кезеңдерінен өтпеген қалдықтарды көмуге болмайды.
— Гидрологияға қалай әсер етеді? Балқаш көліне зақым тиюі мүмкін бе?
— АЭС қызметінің нәтижесінде су ортасына ешқандай әсер болмайды деп айтуға болмайды. Атом электр станциясының қызметі үшін судың үлкен көлемі қажет болғандықтан, әрбір су объектісі атом электр станциясын салу критерийлеріне сәйкес келмейді. Біздің Балқаш көлі, сарапшылардың пікірінше, АЭС реакторларын салқындату үшін барынша оңтайлы. Бұл алынатын сулар көлге қайта оралады дегенді білдіреді. Суды пайдаланудың айналмалы, тұйық жүйесі көлдің ластануын болдырмайды. Алайда, радиоактивті ластану қаупін қоспағанда, әсердің басқа түрлері туралы ұмытпаңыз: мысалы, шу. Сондықтан Балқаштың су астындағы жануарлар әлеміне жағымсыз әсер ететін шу мен діріл сияқты физикалық факторлардың әсерін ескерген жөн.
— Энергетиктер біздің елде көмір қоры жеткілікті дейді. Тіпті 2 ғасырға жететін көміріміз бар дейді. Ал егер 200 жыл бойы көмір жағатын болсақ, экологияның жай күйі не болады?
— Елдегі қатты отын қорлары бойынша сарапшылардың әртүрлі бағалауларына қарамастан, ол жеткілікті болса да, біз қазір өмір сүріп жатқан уақыт ластанудың жоғары деңгейімен сипатталатынын түсінуіміз керек. Климаттың өзгеруі – қазірдің өзінде болып жатыр. Егер біз көмірді бірдей қарқынмен және мөлшерде жағуды жалғастыра берсек, онда біз жаһандық жылыну процесін жеделдетеміз. Басқаша айтқанда, бізде көп таңдау жоқ: не көмірді жағуды және планетаны ластауды жалғастырамыз, не балама көздерге ауысамыз және кем дегенде климаттың өзгеру процесін баяулатамыз.
— АЭС салу кезінде экологияның қандай маңызды тұстарын назарға алуымыз керек?
— Көптеген сарапшылар қазірдің өзінде АЭС салу мәселесімен айналысады, ғылыми-техникалық негіздеме дайындауда. Бұл өте маңызды, өйткені ғылыми дәлелденбеген әдістерді қолдануға жол берілмейді. Ең алдымен, жер сілкінісіне төзімділікті ескеру қажет. Жапониядағы Фукусима апаты бәріне таныс. Реакторлар мен атом электр станцияларының қауіпсіздігіне қарамастан, цунами, кез-келген табиғи құбылыс сияқты, кенеттен және қайтымсыз болады. Реакторлар салынатын материалдардың қауіпсіздігі мен сенімділігін ескеру маңызды. Миллисекундтар ішінде көптеген химиялық және физикалық процестер болғандықтан, олардың көпшілігі әлі толық зерттелмеген болуы мүмкін. Қызметкерлердің құзыреттілігі де маңызды фактор болады. АЭС пайдалануға берілген кезде жұмысшы персоналдың жоғары білімі мен қауіпсіздік ережелерін білуі ғана емес, сонымен қатар станцияның жұмыс істеу принципін білуі, ықтимал тәуекелдерді түсінуі және тіпті шағын апаттардың алдын алу үшін барлық мүмкін шараларды қабылдауы тиіс.
— Қазіргі таңда елімізде экологиядағы басты мәселе не? Халық нені білуі тиіс?
— Елдің ең маңызды экологиялық проблемасын бөліп көрсету қиын, өйткені біздің еліміз үлкен. Әр аймақтың өзінің экологиялық профилі және сәйкесінше өз проблемалары бар. Алайда, қоршаған ортаны жақсарту жағдайы, өкінішке орай, әлі қажет емес. Ауаның, судың, топырақтың ластануы және ең ауыры-қалдықтарды басқару. Ағымдағы экологиялық проблемалар шешілмейінше және еліміздің барлық өңірлеріндегі экологиялық жағдай жақсармайынша, атом электр станциясын салуда үлкен жуапкершілік танытуымыз қажет. Алайда, бізде әлі де уақыт бар, шамамен 12 жыл. Бұл, менің ойымша, біз өзекті мәселелерді шешіп, бейбіт атом дәуіріне сапалы дайындалуымыз керек уақыт аралығы.
— Сұхбатыңызға рақмет!
Дина ЛИТПИН