Бірнеше күн бұрын Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Egemen Qazaqstan» жалпыұлттық газетіне берген сұхбатында Қаңтар қасіретіне қатысты сұрақтарға жауап берді.
Бүтін бір елдің тағдырын өз мойнына алып, батыл шешім қабылдау үлкен жауапкершілік. Тәуелсіздіктің тұғырын сақтап қалу – үлкен аманат, ұлы борыш. Президент еліміз құзға құлауға шақ тұрған кезеңде шұғыл шешім қабылдап, бәрін бақылауға ала алды. Жұрт жауыздардың жамандығынан аман қалды. Шаңырағымыз шайқалмады.
Мемлекет басшысы Қаңтар оқиғасына жылдар бойы қордаланған әлеуметтік-экономикалық проблемалар, жалпы тоқыраудың билік пен қоғамды аздырып-тоздыруы себеп болғанын айтты.
«Бұл – айтпаса да түсінікті жайт. Мен 2019 жылы Президент болып сайланғаннан кейін мемлекетіміз саяси жүйені демократияландыруға, қоғамдық өмірге еркіндік сипат беруге, экономиканы монополиядан арылтуға бет бұрды. Реформаларды әзірлеуге және оны жүзеге асыруға қоғам өкілдері, белсенді азаматтар, сарапшылар қатысты. Түрлі диалог алаңдарында, соның ішінде, менің ұсынысыммен арнайы құрылған Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің отырыстарында көптеген бастама көтеріліп, жан-жақты пысықталды. Ашығын айтсам, осы жаңа бағдарымыз кейбір ықпалды адамдарға мүлде ұнаған жоқ. Олар бұл өзгерісті елімізде әбден тамыр жайған жүйеге және билік құрылымындағы өздерінің «ерекше мәртебесіне» төнген қатер деп қабылдады. Мұндай адамдар елдегі өзгеріске астыртын, кейде тіпті ашық қарсылық білдіре бастады. Ақыр соңында реформаның бетін қайтарып, өздеріне ыңғайлы бұрынғы қалыпқа оралу үшін бәрін тас-талқан етуге шешім қабылдады», – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Президент жоғары лауазымды тұлғалардан тұратын бұл топтың күштік құрылымдарға да, қылмыс әлеміне де орасан зор ықпалы болғанын жеткізді.
«Сондықтан билікті күшпен басып алуға бел буды. Тергеу мәліметтеріне жүгінсек, олар 2021 жылдың ортасына таман дайындыққа кіріскен. Сосын Үкімет сұйытылған газдың бағасын күрт өсіру туралы жан-жақты ойластырылмаған, құқықтық негізі жоқ шешім қабылдады. Маңғыстау облысында арандатушылардың айтағына ілескен жұрт шеруге шықты», – деді Мемлекет басшысы.
Сол кезге қайта оралайық, Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасымен Үкіметте арнаулы комиссия құрылды. Оның мүшелері қоғам өкілдерімен кездесіп, ортақ мәмілеге келу үшін бірден аймаққа барды. Бірақ наразылық шерулері экстремистік сипат алды. Оны қаскөйлер дереу өз мүддесіне пайдаланды.
«Бас прокуратураның тергеуінен қаңтар оқиғасының бірнеше толқынмен өрбігенін көруге болады. Шерулер алдымен Маңғыстау облысында басталды. Көп ұзамай басқа да өңірлерге жайылды. Орталық билік және әкімдіктер жағдайды реттеуге тырысқанымен, ел ішіндегі ахуал шиеленісіп кетті. Ортақ мәмілеге келу үшін жүргізілген келіссөздер мен диалогке толқуды ұйымдастырушылар еш мойын бұрмады. Көптеген аймақта алғашқы қақтығыстар басталды. Мұның бәрі арнайы дайындалған жансыздары арқылы жағдайды одан әрі ушықтыруға тырысқан қаскөйлер үшін «іздегенге сұраған» болып шықты. Осындай аса күрделі жағдайдың өзінде құқық қорғау органдары күш қолданбай, сабыр сақтады», – деді Президент.
Содан соң жетекшілері ымыраласқан топтың айтқанын екі етпейтін және лаңкестермен, оның ішінде сырттан келген лаңкестермен байланысы бар қылмыстық топтар өршелене іске кіріскенде үшінші толқын басталды.
Олар арнаулы технологияны, арандатушылар мен қарақшыларды пайдаланып, бейбіт шерулерді жаппай тәртіпсіздікке ұластырды. Ұрып-соғу, қирату, өртеу, өзгенің мүлкін қасақана жою белең алды.
Дүрбелең кезінде қарулы радикалдар мен лаңкестер бір мезетте, бір ғана бұйрықпен мемлекеттік органдардың және күштік құрылымдардың ғимараттарына, қару-жарақ дүкендеріне, құқық қорғау мекемелері мен әскери бөлімдердің қоймаларына шабуыл жасады.
«Мұндай оқиға Алматыда ғана емес, бірқатар облыс орталығында да болды. Қаңтар оқиғасы кезінде үш мыңнан астам қару қолды болғанын айта кеткен жөн. Оның ішінде автомат, пулемет, тіпті гранатомет және басқа да атыс құралдары бар. Оған қоса, көлік инфрақұрылымы және телекоммуникация нысандары шабуылға ұшырады. Қарақшылар мен лаңкестер өзара ұйымдасып, бір-бірімен тығыз байланыста әрекет жасағанын тағы да қайталап айтқым келеді», – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Қаскөйлердің мемлекеттік төңкеріс жасамақ болған жоспарын жүзеге асыру үшін экстремистер, қылмыстық топтар және әсіре діншілдер бірге қимылдады.
Олардың мақсаты ел ішіне үрей туғызу, мемлекеттік институттардың қызметін тұралату, конституциялық құрылымның іргесін шайқау, ақыр соңында билікті басып алу еді.
«Сол кездегі ахуал өте күрделі болды, еліміз құрдымға кетуге шақ қалды. Бұған жол бермеу үшін барлық іс-әрекетті күндіз-түні және сағат сайын тікелей өзім бақылап отырдым. Ішкі істер министрлігі арқылы Ақорда резиденциясына түрлі шабуыл жасалғалы жатыр, соған жүк көліктері пайдаланылады деген ақпарат жетті. Маған бас сауғалап, резиденциядан кету, тіпті шетел асу туралы ұсыныс бірнеше рет айтылды. Бірақ мен бұған үзілді-кесілді қарсы болдым. Теледидар арқылы жасаған мәлімдемелерімнің бірінде қандай жағдай болса да жұмыс орнымда қалатынымды ашық айттым. Екі апта бойы тапжылмай, Ақордада болдым, күн-түн демей, шұғыл жиналыстар өткіздім. Сол аласапыран күндерде мемлекетімізді сақтап қалу, елдегі заң мен тәртіп үстемдігін қалпына келтіру ең басты міндет еді», – деп түсіндірді Президент.
Әлі тергеліп жатыр, әлі талай құпияның ашылары анық. Асығыс қарап, үстірт қорытынды шығаратын нәрсе емес. Қаңтар ел болу мен болмаудың арасындағы қылкөпір еді.
«Денең түршігеді. Қандай жағдайдан өткенбіз, құдай-ау… Қарапайым «халыққа», бейбіт «бұқараға» телемұнара не үшін керек, телеарна неге қажет, полиция департаментіне неге шабуылдайды олар? Әуежайда несі бар бейбіт «шерушілердің?» Осы ойландырмай ма Сіздерді? Жақсы, банкоматтарды төңкерсін, тұрмыстық техникаларды тонасын – ашынған әрі топтасқан адамдар бұны істей алады. Бірақ, әуежай мен полицияға шабуыл жасайтындай, жедел жәрдемді өртейтіндей кек кернеген халық бар бізде дегенге сенбеймін ешқашан!», – деп пікір білдірді Қаңтар оқиғасы жайлы «КТК» мен «Jibek Joly» арналарының фильмдерін көрген блогер Алмас Алтай.
Оның ойынша, бұның бәрі шерулетіп шыққан халық бір түннің ішінде меңгеріп ала қоятын стратегиялар емес. Бұл алдын ала дайындалған, сценарийі мұқият жазылған, жүріс маршруттары әбден келісілген, мемлекеттік төңкеріске қадам.
«Президент солқылдақ болып, қоқан-лоқы мен қорқыту, үркіту, бопсаға бойын билетіп алғанда – Қаңтар оқиғасы туралы басқаша әңгіме айтылар еді, отыз жылғы «әләуләй» тағы неше жылға жалғасар еді! «Мен ешқайда кеткен жоқпын, кетпеймін. Ақордадамын. Ақордада боламын», – деді Тоқаев! Бұл бүлікшілерге соққы, халыққа қуат берген шешуші әңгіме еді», – дейді ол.
Осыдан кейін ғана жағдай оң бағытқа аунады. Ел болып, халық болып біріге жеңдік. Ал, Қаңтар – қазақтың бірлігіне, елдігіне, тіпті мемлекеттігіне жасалған шабуыл еді. Президенттің реформаларына төзбестіктен туған төңкеріс еді…
Қасым-Жомарт Тоқаев бұны терең түсінді. Татаусыз, әбжіл қимылдап тізгінді жиырып алды. Төңкерісшілердің тайраңын тиды, тұтқынға алды, тыныштық орнатты.