Аналитик Эдуард Полетаев Бишімбаевтың үкімі туралы өз ойымен бөлісті.
ҚР ҚК «Азаптау» және «Кісі өлтіру» баптары бойынша кінәлі деп танылған экс-министр Қуандық Бишімбаевты сот жазаны ішінара қосу арқылы қылмыстардың жиынтығы бойынша 24 жылға бас бостандығынан айыруға кесті. Оның туысы Бақытжан Байжанов қылмысты жасырғаны үшін кінәлі деп танылып, 4 жылға бас бостандығынан айырылды. Жазаны алқабилер мен судья ашық дауыс беру жолымен, көпшілік дауыспен шығарған.
Сот процесі отандық құқықтану тарихына еніп, Қазақстанда да, шетелде де жұртшылықтың назарын аударды. Әлеуметтік желілер мен дәстүрлі БАҚ-та қылмыстық істің егжей-тегжейі, отбасылық-тұрмыстық зорлық-зомбылық мәселелері қызу талқыланды. Пікірталасқа жастар белсенді қатысып, интернет-мемдер жасап, болған оқиғаны айыптады. Жалпы алғанда, оны қоғамдық күн тәртібіне кеңінен тарту аталған сот талқылауының оң әсері болды.
Үкімге қатысты әр түрлі болжамдар болды. Біреулер өмір бойы бас бостандығынан айыру туралы айтты, біреулер 15 жыл бас бостандығынан айыру жазасы жеткілікті деп есептеді. Тек сотталушылардың кінәлілігіне күмән жоқ. Осы тұрғыда жазаны әділдікке сәйкес деп тану мәселесі принципті болды.
Қылмыстық сот ісін жүргізуде әділдік сот төрелігі мен жалпы сот жүйесінің тиімділігін айғақтайтын іргелі мінездеме болып табылады. «Міндет жазаны қылмыстың нақты салдарына айналдыру, — деп жазды философ Карл Маркс. — Жаза қылмыскердің көз алдында оның өз әрекетінің, демек оның өз әрекетінің қажетті нәтижесі болуға тиіс «.
Қылмыстық кодекс неғұрлым маңызды қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді қорғайды, ал оларды бұзғаны үшін мемлекеттік мәжбүрлеудің ең қатаң түрі — құқықтары мен бостандықтарын айтарлықтай шектеуді көздейтін қылмыстық жазаны көздейді.
Үкім адамның тағдырын алдын ала шешеді, сондықтан оны шығаруға мұқият қарау қажет. Әділетсіз шешімдер соттарға да, мемлекетке де сенімсіздік тудырып, құқықтық нигилизмге әкелуі мүмкін. Өз кезегінде, құқықтың ғана емес, адамгершіліктің талаптарына жауап беретін жаза халық арасында заңға құрметпен қарауға, мемлекеттік билік органдарының және әсіресе сот жүйесінің беделін арттыруға ықпал етеді.
«Қылмыстық құқық бұзушылық жасаған адамға оны түзету және жаңа қылмыстық құқық бұзушылықтардың алдын алу үшін қажетті және жеткілікті жаза тағайындалуы тиіс», — деп атап өтілген ҚР ҚК 52-бабында.
Яғни, жаза қылмысқа пропорционалды болуы тиіс, әділеттілік осында көрініс табады. Басқаша айтқанда, егер ол қоғамдық қауіптің дәрежесі мен сипатына, қылмыс жасаудың ерекшеліктеріне, жазаны жеңілдететін немесе ауырлататын мән-жайларды ескере отырып, кінәлінің жеке басына сәйкес келсе, әділ деп есептеледі.
Қазақстанда 2 және одан да көп адамды өлтіргені үшін не жас балаларға қарсы қылмыстары үшін өмір бойы қамауға алынады. Елде Жітіқара қаласында өмір бойы бас бостандығынан айыруға сотталғандар ұсталатын бір ғана төтенше қауіпсіздік мекемесі («Қара бүркіт») бар. Атап айтқанда, Алматыда 10 адамды атқан, 5 адамның өліміне кінәлі «Ақбұлақ атқышы» Игорь Дужнов, қызметтестерін жаппай өлтіргені үшін сотталған Владислав Челах жазасын өтеуде.
Айта кетерлік жайт, айыпталушылар мен олардың адвокаттары алқабилердің эмоциясына қарап ойнауға тырысса да, олай істей алмады. Әлеуметтік желілердегі пиар науқаны да көмектеспеді. Бишімбаевқа 24 жыл — қатаң және ұзаққа созылған жаза.
Ол ең жоғары қауіпсіз мекемеде жазасын өтеп, жазаның 2/3 бөлігін өтегеннен кейін, яғни 2040 жылы мерзімінен бұрын мерзімінен бұрын босатылады. Ол үшін оған жәбірленуші тараптың — Салтанат Нүкенованың туыстарының келісімі қажет. Байжанов қауіпсіздік жағдайы орташа мекемеде уақыт өткізеді. Бұрын олар тиісінше қатаң және жалпы режимдегі колониялар деп аталатын.