Соңғы жылдары отандық автомобиль нарығына қатысты бірқатар жағымсыз пікір айтылып жүр. Солардың бірі – 2016 жылдан бері талқылаудан түспей келе жатқан утильалымға қатысты.
Орда.kz отандық автонарықтағы аңыз бен ақиқаттың арасын саралап көрді.
Утильалым көлік бағасын көтереді
Алымға қарсылардың негізгі дәлелі – көлік бағасының қымбаттауы болды. Бірақ шетелде автокөлік сатып алсаңыз, оның құнына – тасымалдау, міндетті баждар мен төлемдер, жанармай бағасы мен әлемдегі ең төменгі көрсеткіштердің бірі дейтін сақтандыру шығындары көбірек әсер етеді. Сонымен қатар, статистикаға сәйкес, соңғы жылдары автосалоннан көлік сатып алуға сұраныс артқан.
Индустрия және құрылыс министрлігінің хабарлауынша, Экологиялық кодекстің қабылданған нормаларына байланысты қазақстандық автоөндірушілер шығарылған көліктердің, оның ішінде ауыл шаруашылығы қажеттіліктеріне арналған көліктердің құнына қайта өңдеу ақысын қоспайды.
Бір қызығы, статистикалық мәліметтерге қарағанда, 2022 жылы қайта өңдеу төлемінің төмендеуі көлік бағасына әсер етпеген.
Өндіріс емес, «темір-терсек жиынтығы»
«Made in Kz» туралы аңыздардың тағы бірі – қазақстандықтар отандық автоөнеркәсібі нақты өндіріспен емес, тек шетелден әкелген бөлшектерді құрастырумен ғана айналысатынын айтады.
Тек 2023 жылдың өзінде Қазақстан 150 мыңға жуық автокөлік шығарды. Бұл өткен жылмен салыстырғанда үш есе көп. Автомобиль зауыттары корпустарды дәнекерлеу және бояу үшін күрделі және инвестицияны қажет ететін технологиялық процестерді жүзеге асырады. Сондай-ақ құрамдас база өндірісі бойынша жобаларды жүзеге асыру басталды.
Сондықтан отандық автоөндірісті жай ғана темір-терсек жиынтығы деу дұрыс емес. Елде автокөлікті толық өндіру кезең-кезеңімен жүргізіліп жатыр.
Өндірушілер жаңа көлік шығаруға үлгермей жатыр
Келесі аңыз өндірілген өнім санына қатысты. Қазақстандықтар автосалондардан көлік сатып алады, бірақ бар сұранысты өтеуге олардың саны жетпейді. Қарапайым тілмен айтқанда, алушы көп, көлік аз.
Дегенмен, статистика қазақстандық автоөнеркәсібі қарқынды дамып келе жатқанын көрсетеді. «Қазақстан Автокөлік Одағы» (ҚАО) мәліметі бойынша, 2023 жылы ресми дилерлер 198 686 автокөлік (+60,2%) сатқан. Бұл отандық сатылымның бүкіл тарихындағы ең жақсы нәтиже. Қазақстандық автокөліктердің нарықтағы үлесі өткен жылдың соңында 70,7 пайыз болды.
Негізгі тұтынушылық сұраныс үнемді баға сегментіндегі үлгілерге арналған. Сұраныс Қазақстан мен ЕАЭО-да локализацияланған брендтермен, сондай-ақ Қытайдан жеткізілген жабдықтармен қанағаттандырылады.
Компаниялар үнемі өндіріс желісін кеңейтіп, сапа санын көбейтіп отырады.
Көлік бар, қосалқы бөлшек жоқ
Бұл аңызды тудыратындар – ескі көлік сатып алғысы келетіндер шығарған.
Қосалқы бөлшек жеткізу қиындығы автомобильдердің жаңа желілеріне байланысты емес. Керісінше, ковид шектеулері мен геосаяси турбуленттілік кедергілеріне байланысты туындап отыр. Бұл тасымалдауға тікелей әсер етті. Отандық өндірушілер бұл кезеңнен іс жүзінде еш шығынсыз өтті. Олар модельдер ауқымын кеңейтіп, сатылған көліктердің жалпы санын көбейтті.
Оның үстіне, әр зауыттың өз жеткізушісі бар. Автокөлік өндірісінің ірі жобаларының сәтті іске қосылуы – оларға арналған қосалқы бөлшектерді өндіруде де жақсы қолдау болады. Қазіргі уақытта жүзеге асырылып жатқан жобалардың құны 403 миллиард теңгеден асады. Кәсіпорындар қазақстандық автозауыттар үшін қосалқы бөлшектерді жеткізіп қана қоймай, өнімді шетелге экспорттайтын болады.
Басқа елдерде арзанырақ
Кейбіреулер шетелден жаңа көліктерді Қазақстанға әкелу оңай әрі арзанырақ дейді. Дегенмен, бағаны объективті талдау көрсеткендей, кейбір жағдайларда, салыстыру кезінде қазақстандық автокөліктердің құны басқа елдермен салыстырғанда төмен екені анықталды. Егер құны шетелдік аналогтан жоғары болса, онда ол онша қымбат болмайды, жеткізу құнын есептегенде, бірдей болары сөзсіз. Ал бізде көп адамның кедендік шығынды есепке алмайтынын ұмытпаңыз.
Қазақстанда автокөлік бағасы – өндіріс шығындары, инвестициялық міндеттемелер, маркетинг, персоналды оқыту, жұмыс орындарын ұстау және т.б. есебінен қалыптасады.