Шығыс Қазақстан облысының Маралды ауылындғы Алтын безгегі бәсеңдемей тұр.
Бұрын Orda.kz Өңірде өзендер мен елді мекендерін маңында алтын өндіретін фабрикалар салу мәселесіндегі жанжалға назар аударған болатын. Төрт айдан кейін іс наразылықтарға ұласты. Неліктен Қазақстанның индустриялық орталығында алтын рудасын өндіру және қайта өңдеу жөніндегі кәсіпорынды іске қосу туралы уағдаласа алмайды және бұл үшін кім жауапты екенін Orda.kz тілшісі анықтап көрді.
Өткен мақалада біз жағдайды егжей-тегжейлі түсіндірген болатынбыз. Қазір аймақта жағдай қалай? Сонымен «BCAM Production» компаниясы құрылысқа бірнеше миллиард теңге инвестиция құйды, бірақ жергілікті тұрғындар жаңа кәсіпорынның пайда болуына қарсы. Осы жағдайға наразы болған адамдар қоршаған ортаға зиян келтіреді деп отыр. Бұл қақтығыс компания нысандарына ашық шабуылға жетіп, фабриканы іске қосу мәселесі бойынша қоғамдық тыңдаулар жанжалсыз аяқталмайтын болды.
Не болып жатыр?
19 шілдеде Шығыс Қазақстан облысы Күршім ауданындағы Маралды ауылының тұрғындары «ВСАМ Продакшн» қызметкерлеріне шабуыл жасады. БАҚ-тың ақпараты бойынша, 150-ге жуық адам күзет бекетінен фабрика аумағына өтіп, күзетшілерді ұрып-соғып, техниканы бүлдірді.
Инвесторлар әлі де жаңа кәсіпорын құруды және ол жерге жергілікті тұрғындарды жалдауды ұсынып отыр. Алайда, ауыл белсенділері қоғамдық тыңдауларда құрылысқа қарсы шығып, оны табиғаттың жойылуына алып келіп соғады деп отыр.
Ұлттық статистика бюросының мәліметінше, 2022 жылы ШҚО бойынша орташа жалақы 287 мың теңгеден әрең асқан. Ауылдық округтерде бұл көрсеткіш айтарлықтай аз. Маралдыда көктемде үй сатып алу құны 400-ден 800 мың теңгеге дейін екені белгілі болады, бұл жанама түрде жергілікті тұрғындардың табысының төмендігін, сондай-ақ ауылда перспективалардың жоқтығын көрсетеді.
Бұған дейін Orda.kz тілшісіне басқа жергілікті тұрғындар атап өткендей, инвесторлардың келуімен ауданда экономикалық жағдай жақсара бастады.
Компания «Маралиха» және «Маралиха кен алаңы» кен орындарында өнімділігі жылына 250 мың тонна кен құрайтын алтын өндіру фабрикасын салумен айналысады.
Айта кетерлік, 2022 жылы жергілікті тұрғындардың бір бөлігі барлау мен құрылыс жұмыстарына кедергі келтіруге тырысты. Олар компания қызметкерлерінің жұмысына кедергі келтіретін жолдар мен көпірлерді жауып тастаған болатын.
Экология мәселесі
Инвестициялық жобаны жүзеге асыратын «ВСАМ Продакшн» компаниясы Orda.kz тілшісіне зауыттың орналасуының заңдылығын құзыретті органдардар бірнеше рет тексергенін хабарлады. Соңғы бір жарым жылдың ішінде ғана аумақта тәуелсіз мамандар мен әкімдік өкілдері жүзге жуық тексеру мен сараптамалар жүргізді.
«Бізге ықтимал экологиялық қатер қаупінің жоқтығын растады. Сарапшылар болашақ фабриканың нысандарына барып, өлшеулер мен зерттеулер жүргізді, бірақ компания жұмысының заңсыздығын ешкім дәлелдей алмады», — деді компанияның басқарушы директоры Марат Аусабаев.
Сондай-ақ, бізге болашақ кәсіпорын алтын кенін өңдеу кезінде натрий цианидін қолдану арқылы ірі шаймалау технологиясын қолданатынын айтты. Дәл осы фактіні құрылысқа қарсыластар»экологиялық апаттың» негізі ретінде алға тартып, зауыттан аққан цианид Маралды, одан әрі Ертіс өзеніне қосылып адамдарды улайды деп отыр.
Экологиялық сарапшылар бұған дейін тілшіге цианид күнделікті өмірде кездесетінін растаған. Мысалы, ол ас тұзын тұрақтандырғыш ретінде, гальванизациялау, металдарды өңдеу, органикалық химиялық заттар, пластмасса өндіру үшін қолданылады.
Мәселені мұқият зерделеу кезінде цианид Қазақстандағы басқа кәсіпорындарда бұрыннан қолданылып келе жатқаны белгілі болды.
Басшылардың айтуынша, кенді қайта өңдеу технологиясы ағып кетуді білдірмейді — заманауи жабдықтар мен технологиялық процестер қоршаған ортаға ешқандай төгінділерді қарастырмайды. Натрий цианиді суға түседі деп есептесек те, бір минуттан аз уақыт ішінде оның концентраты өзенде еріп, ауыз су деңгейіне жетеді.
Құрылыстың қарсыластары карьерлерден шыққан шаң туралы да мәлімдеді. Олардың айтуынша, жарылғыш жұмыстардың салдарынан Маралды аумағында шаң астында қалады. Бірақ сынақ жарылыстары шаңның шашырауы жарылыс орнынан 150 метрден аспайтынын көрсетті. Болашақ тау-кен орындарынан ауылға дейінгі қашықтықтан бірнеше есе аз екендігі нақтыланды.
Бәрін түсіндіргенің өзінде, неге құрылысқа қарсыластар талап ете береді деген сұрақ туындайды?
«ВСАМ Продакшн» белсенділердің бұл мәселеде өзіндік қызығушылығы бар деп есептейді. Олар алтын өндіру табиғатқа зиян тигізетіні туралы ешқандай сараптама мен нақты дәлелдер келтірмейді. Ал инвесторларда керісінше дәлелдер бар.
«Бұл оқиғаның экологияға ешқандай қатысы жоқ, олар бірде-бір цифра атап отырған жоқ. Мен ерітіндінің бүкіл бір уақытта қашып кетсе де, технология кез-келген ағып кетуді анықтауға мүмкіндік береді деп сенімді түрде айта аламын. Бізде техногендік апаттардан екі сатылы қорғаныс бар, тіпті егер техника істен шықса да, жағдай бақылауда қалады. Штаттан тыс жағдай орын алса да, ерітінді Маралды өзеніне жетпейді», — деп уәде берді Марат Аусабаев.
Қазір белсенділер жұмысшылар үшін қауіпті жағдай жасауда. Марат Аусабаев бұған дейін тұрғындар дрондарды ұшырып, жұмысты бақылап отырғанын еске алады. 20-ға жуық мотоцикл жүргізушілері адамдарды айналдырып, қорқытты. Бұл көшбасшыға біртүрлі мінез-құлық сияқты көрінеді.
«Мен үшін маңызды ұйым анық. Тағы қайда? Жанғыш қоспасы бар бөтелкені жабдыққа лақтырылды. Бұған дейін олар көлікті тоқтатып, адамдарды ұрып-соққан. Мұның бәрі бізге ғана емес, өңірдегі кез келген адамға да ортақ қауіп төндіреді», — деп атап өтті Аусабаев.
Инвесторлардың пікірінше, мұндай агрессивті әсер ету әдістерін кейбір мүдделі тұлғалар қаржыландырады, өйткені наразылардың бір бөлігі елдің басқа аймақтарынан келеді.
Мүдделер қақтығысы
2022 жылдың жазында белсенділердің басқа бір тобы президент Қасым-Жомарт Тоқаевқа оларды «қара қазушылардан» қорғауды сұрап, керісінше инвесторлардың жұмысын жақтаған болтын. Бұл адамдарға заңсыз алтын өндірумен айналысатын тек «қара қазушылар» екені құпия емес еді. Өз жолдауында олар «қара қазушылармен» тікелей байланысты жергілікті криминалитет тарапынан қарсылық басталғаның мәләмдеген болатын.
Кейбір мәліметтер бойынша, компания қызметкерлерінің орташа жалақысы, оның ішінде ауыл тұрғындарының басым бөлігі, 400 мың теңгені құрайды. Фирма бизнеске 3,7 млрд теңгеден астам қаржы салған.