2017 жылы Қазақстан елде 1995 жылдан бері қолданылып келген екі уақыт белдеуі жүйесін жойып, қысқы уақытқа көшу туралы шешім қабылдады. Оның орнына бүкіл аумақ үшін біртұтас уақыт белдеуін – Алматы уақыт белдеуін (UTC+6) белгілеу туралы шешім қабылданды. Дегенмен, билік бұл реформа энергияны үнемдеуге және өмір сүру жағдайын жақсартуға көмектеседі деген сеніміне қарамастан, бірнеше жыл ішінде өзгерістердің салдары болжанғандай дерлік оң емес екені белгілі болды. Сонымен қатар, өзгерістер электр энергиясын тұтынудың айтарлықтай өсуіне әкелді, ал еліміздің шығыс және орталық аймақтарының тұрғындары ақтау қиын қолайсыздықтарға тап болды, өйткені Қазақстан өзінің кең аумағын ескере отырып, оның барлық аумағында бірдей уақыт белдеуі болуы мүмкін емес.
Қуатты тұтыну мәселесі
Реформаға негіз болған негізгі дәлелдердің бірі – біртұтас уақыт белдеуіне көшу электр энергиясын тұтынуды азайтуға әкеледі деген тұжырым болды. Билік бұл энергия шығындарын азайтады деп уәде берді, өйткені күндізгі уақытта адамдар жасанды жарықтандыруды аз пайдаланады. Алайда, шын мәнінде, бәрі идеалдан алыс болып шықты. «KEGOC» АҚ мәліметінше, жыл басынан 2024 жылғы қыркүйекке дейінгі кезеңде Қазақстанда электр энергиясын өндіру 86,7 млрд киловатт-сағат құрады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 5,1%-ға жоғары.
ҚР Энергетика министрлігінің мәліметінше, жаңа уақыт белдеуіне көшкеннен бері елімізде электр энергиясын тұтыну айтарлықтай өсті. Себептер халықтың басым бөлігі елдің шығыс және орталық бөліктерінде тұрады, бұл жерде батыс аймақтарға қарағанда қыста қараңғылық әлдеқайда ерте түседі. Бұл өңірлердің тұрғындары енді жұмыс күнін қараңғыда бастап, түн батқаннан кейін аяқтауға мәжбүр. Нәтижесінде жасанды жарықтандыру әлдеқайда ұзағырақ қолданыла бастады, бұл электр энергиясын тұтынудың артуына әкелді.
Оның үстіне Шығыс Қазақстан облысы мен Алтай өлкесі сияқты қыс күндері әсіресе қысқа болатын кейбір аймақтарда тұрғындар жарық, жылу және басқа да тұрмыстық қажеттіліктерге көбірек уақыт бөлетінін байқаған. Мәселен, 2018 жылы Шығыс Қазақстанда өткен жылдармен салыстырғанда электр энергиясын тұтынудың 8-10 пайызға өскені тіркелді. Бұл деректер үкіметтің болжамды ресурстарды үнемдеу туралы шағымдарына күмән келтіреді.
Шығыс өңірлер үшін қолайсыздықтар
Шығыс өңірлерінің тұрғындарының алдында тұрған ең күрделі мәселелердің бірі өмірдің әдеттен тыс ырғағына бейімделу қажеттілігі болды. Бұл аймақтарда таңғы жарық әлдеқайда кейінірек пайда болады, ал кешке, керісінше, ертерек келеді. Мұндай өзгерістер еліміздің батыс және орталық өңірлерінің тұрғындары үшін апатты болмаса, шығыс өңірлердің тұрғындары барлық қолайсыздықты сезінді.
Атап айтқанда, Өскемен, Семей, Павлодар сияқты қалалардың тұрғындары жұмыс күнін қараңғыда бастайтынын айтып, олардың пікірінше, олардың көңіл-күйі мен еңбек өнімділігіне кері әсерін тигізетінін айтып шағымдана бастады. Бұл әсіресе суық және қараңғы күндер қолайсыздықты арттыратын қыс айларында өткір болды. Жаңа уақыт бойынша жұмыс күні олар үшін 1-2 сағаттан кейін басталады, бұл өмір сүру сапасын нашарлатады және қараңғыда балалар мектепке баратын отбасыларда қосымша күйзелістерге әкеледі.
Биологиялық және әлеуметтік салдары
Жаңа уақыт белдеуіне көшу тұрғындардың денсаулығына да кері әсер етуде. Еліміздің шығысындағы көптеген адамдар, әсіресе егде жастағы адамдар денсаулығының нашарлауына шағымдана бастады. Ғалымдар уақыт пен уақыт белдеулерінің кенеттен өзгеруі дененің биологиялық ырғақтарына әсер ететінін, әсіресе балалар мен қарттардың бейімделуін қиындатқанын бұрыннан дәлелдеген. Дәрігерлер адамдардың ұйқысыздық, шаршау және депрессияға шағымдану ықтималдығы артқанын атап өтті. Оның үстіне Батыс өңірлерінде бұл мәселелер эпизодтық болса, Шығыста бұл көпшілік үшін қалыпты жағдайға айналды. Сонымен қатар, бүкіл ел, шын мәнінде, үлкен географиялық айырмашылықтарға қарамастан, бір уақыт белдеуіне бейімделуге мәжбүр болғанын атап өткен жөн. Ресейдің еуропалық бөлігі, Канада және басқа да кең аумақтары бар елдер көп белдеулік уақыт жүйесін бұрыннан қолданса, Қазақстан екі сағаттық белдеуден бас тартуға мәжбүр болды. Бұл шешім түйткілдерді шешіп қана қойған жоқ, барын да шиеленістіріп жіберді.