Кезінде қазақтардың саны малдың санына байланысты болатын. Қыста, жұт кезінде мал қырылса, қазақтыңда саны ашаршылықтан азайатын.
Жұт деп қыста, күн біресе жылы болып, біресе суық болып, жер мұз болып қатып, жылқылар түяғымен теуіп жерден жейтін шөп болмаған жайды айтады.
Қысқы уақытқа сиыр, қойдың санын азайтып, көбін етке сойып, етін сүрлеп қоятын қазақ ұлтының әдеті.
Ал малдың саны мал жайатын жердің, жайлаудың көлеміне байланысты болады.
Орыстың казактары 1722 жылдарында қазақ жеріне келген сойын, жерді алып крепость (бекеттерді) салып оның маңайындағы қомақты көлемді алқаны кесіп, сол бекетке бағындырды. Сол жерлермен мал айдаған қазақтардан айып алып, үйреншікті жайлауынан, көш жолдарынан айырды. Көлемі азайған жайлау қазақтың әлаухатына керсін әсерін тигізіп, санында азайты.
Қазақ өмір бойы туыстарымен, ата-әжесімен, баласымен немересі мен ауыл болып үйренген. Бір-біріне көмек көрсетіп. Бір тіл, бір дін, бір салт-дәстүр, бір тарихын рухани тазалық пен жазған ұлт.
Жау жеріне шапса жігіттерді батырларымен үш жұзден жинап, бір ханның басшылығына берген. Ал орыстар бұл дәстүргеде балта шауып, ағайын, жұздің арасына от салып, кейінгі ханды Кенесарыны өлтіріп, қазақтың жерін алып, малының, және өзінің санын азайтып, енді тіліне балта шауып отыр.
Бір тілсіз, бір салтсыз-дәстүрсіз, бір мұдесіз Ұлт болмайды. Ал Ұлтсыз мемлекет болмайды. Шекарасыз тәуелдік болмайды. Тілде де шекара болуы керек, әлде Ұлт болмайды, Қазақтың мемлекеті болмайды. Бұл қағиданы ғасырлар бойы «Мемлекет құру теориясы» дәлелдеп келе жатыр.
Ермек Сейтбатталов