National Geographic журналының тарихы 1888 жылдан бастау алады. Ол аталмыш жылдың қазан айынан бастап АҚШ Ұлттық географиялық қоғамының ресми басылымы болып саналып келеді. Журнал география бағытынан бөлек, табиғат, тарих, ғылым мен мәдениетке бағытталған. Сол салалардағы зерттеулерді небір авторлық әлемдік деңгейдегі фотографтардың туындыларымен қамтиды. Осындай тарихы бар журнал біздің отанымызда да тамырын жайды. Оны 2016 жылы қазіргі National Geographic Qazaqstan баспагері Еркін Жақыпов бастаған болатын. Ол кезден біраз уақыт өтті. Осы алты жыл ішінде ана тілімізде жарық көрген журналдыі жетістіктерін және оның, әсіресе, жас ұрпақ үшін неліктен маңызды екенін журналистің өзінее сұрап білдік.
– National Geographic– оқырмандарын әлемнің түкпір-түкпірінен қамтыған басылым. Сондай деңгейдегі журнал біздің елде қалай көтерілді?
– Жалпы алғашқы алты жыл үшін жақсы көрсеткіштер жасадық деп ойлаймын. Кейде сәтсіздіктер де кездесіп тұрды, бірақ бұл кез келген бастаулардың табиғи құбылысы-ау. Алғашқы жылдары қатты бір серпінді мақсат етпедік. Алдымен өзіміздің ынтымақтастыққа ашық екенімізді көрсетіп, серіктес болуға дайын ұжымдарды қарастырдық. Сәтімізге орай, мемлекеттік органдар, ҮЕҰ және халықаралық ұйымдармен бірге жұмыс атқардық. Кейін ағылшыннан тікелей қазақшаға ғылыми мақалаларды сапалы аудара алатын мамандарды іздедік. Көптеген аудармашымен жұмыс істеп, ішінен үздіктері сұрыпталды. Алғашқы оқырмандарды тауып, ақырын жолымыз басталып кетті. Журнал ай сайын шығып тұрды. Ең үлкен жетістігіміз деп 2017 және 2019 жылдары үздік журнал ретінде «Үркер» ұлттық сыйлығына екі рет ие болғанымызды айта аламын.
Бірақ бәрі айнадай тегіс болмады. Мысалы, оқырмандарымыз бен серіктес ұжымдар аз. Мүмкін пендешілдікпен аздық етіп тұрған шығармыз, бірақ әлі де жеткізетін мақсат көп. Бір жағынан, бұл бізге алға жылжуға үлкен мотивация.
–Расымен де, алты жыл үшін айтарлықтай шыңдарды бағындырған екенсіздер. Жұмыстарыңыз нақты географиямен тығыз байланысты ма?
– Біздің жұмысымыз журналистикамен, зерттеумен, біліммен тығыз байланысты. Айта кетерлігі, журнал мазмұнының шамамен 70-80 пайызын халықаралық зерттеушілер дайындаса, қалған 20-30 пайызын жергілікті мазмұнды құрайды. Бұған отандық журналистермен, зерттеушілермен және фотографтармен жұмыс кіреді.
–Журнал шығарумен қатар, фотокөрмелер, фотоэкспедициялар ұйымдастырасыздар деген ақпарат қаншалықты рас?
– Иә, рас. 2016 жылы National Geographic бірегей лицензияланған «Әлемді өзгерткен 50 үздік фотосурет» фотокөрмесін ұйымдастырды. Онда Ауған қызы фотосының авторы Стив Маккарри немесе Титаникті су астында түсіру арқылы танымал болған Эмори Кристоф сияқты National Geographic фотографтарының үздік жұмыстары жинақталған. Оның жұмысы режиссер Джеймс Кэмеронды аттас фильм жасауға шабыттандырды, соның арқасында бүкіл әлем суға батқан кеменің тағдыры туралы білді.
Біздің тағы бір бағыт – экспедициялар, оған отандық және шетелдік фотографтарды, журналистер мен ғалымдарды да тартамыз. Мысалы, National Geographic мұқабасында төрт рет жарияланған, миллион онлайн аудиториясы бар фотограф – Джордж Штейнмец. Сонымен қатар, Пулитцер сыйлығының екі дүркін иегері, саяхатшы-журналист Пол Салопек біздің елге өзінің «Едемнен тыс» жобасы аясында келген. Осындай атақты тұлғалардың арқасында біз Қазақстанды бүкіл әлемге жариялап, сонымен бірге авторларға туған жерімізді танып, сезінуге көмектесеміз.
Өздеріңіз білетіндей, National Geographic брендіне аттас журналдан басқа, балаларға арналған National Geographic Kids және National Geographic Little Kids, тарих саласын қамтитын National Geographic History, әлемнің ең танымал 25 арнасының қатарына кіретін әйгілі NatGeo арнасы кіреді. Егер арна 170-тен астам елде 400 миллион аудиторияны жинаса, тағы 500 миллион адам бізді желіде бақылайды және журнал арқылы 46 миллион адам біздің зерттеулеріміз туралы біледі.
– National Geographic Qazaqstan-ның басқа журналдар мен ресурстардан басты айырмашылығы неде?
– Бізді дереккөз ретінде көбірек қарастыратын едім. Журнал, веб-сайт және мұрағат базасы ғылым саласындағы соңғы жетістіктерді таратудың құралы болып табылады.
Ең басты айырмашылық, бәлкім, ақпарат уақыт өте келе өзектілігін жоғалтпайтынымызда болар. Біздің барлық нөміріміздіі жинап, оқитын жазылмандарымыз бар.
– Сіздің ойыңызша, нағыз бәсекеге қабілетті әрі сұранысқа ие болып, экономиканың дамуына елеулі үлес қосу үшін отандық ғылымға не жетіспейді?
– Ғылымды қаржыландыруға, ресурстарға қол жеткізуге және кадрларды даярлауға қатысты мәселелер бар. Дегенмен, өзгерістерді орта білімнен бастар едім. Ғылым мен инновация экономиканың қозғаушы күші, табысқа жетудің және әлемнің дамыған елдерінің қатарына енудің кілті деп айтатын болсақ, оған деген сүйіспеншілікті мектеп қабырғасынан бастап, мүмкін одан да ертерек ояту керек. Кәсіби жолды дұрыс таңдау да маңызды. Түрлі бағалаулар бойынша Қазақстандағы түлектердің үштен бірінен астамы өз мамандығы бойынша жұмыс істемейді. Демек, мектепте оларға мамандық таңдауда көмектеспеген, биотехнолог немесе антрополог не істейтінін түсіндірмеген, нанотехнолог немесе деректанушы болуға болатынын ешкім айтпаған. Ал мұндай жағдайда олар естігендерін таңдады. Нәтижесінде бізде экономистер, заңгерлер және халықаралық сарапшылармен қаныққан еңбек нарығы қалыптасып тұр.
Журнал беттерінде оқырманымызды әлем азаматы ретінде қалыптастыратын, ой-өрісін кеңейтетін жаһандық мәселелерді көтеріп келеміз. Бұл National Geographic-тің Z ұрпағына қол жеткізуге немесе қызықтыруға көмектесетін ең тиімді бренд екендігімен расталады. Біздің материалдарымыз арқылы студенттер, мысалы, зиянсыз болып көрінетін пластиктің проблемасы неде екенін біле алады.
Ойлаңызшы, 400 жылдан астам ыдырайды. Ғалымдардың болжауынша, ғасырдың ортасына қарай мұхиттарда пластик балықтардан да көп болады. Немесе ауыз су мәселесі қаншалықты өткір және ол елдер арасында жаһандық қақтығыстарға әкелуі мүмкін. Бұл толеранттылық, экологиялық және мәдени білім мен ғылымды біріктіреді.
– Алдағы уақытқа қандай жоспарларыңыз бар?
– Егер алғашқы алты жылда біз аяққа тұрып, серіктестерімізбен берік қарым-қатынас орнатуды жоспарласақ, онда келесі жылдарға біз аудиторияны ұлғайтып, хабарламамызды әрбір әлеуетті оқырманға жеткізгіміз келеді. Негізінен оқырмандардың осы санаты үшін біздің материалдарымыздың маңыздылығына ерекше назар аударғым келеді. Біріншіден, әлемде ешкімде біз сияқты география, антропология және экология саласындағы ғылыми зерттеулердің нәтижелері туралы мәліметтер базасы жоқ. 1890 жылдан бастап National Geographic жеті құрлықта 14 мың грант берді және осы зерттеулердің нәтижелері біздің материалдарымыздың негізі болып табылады.
Өз күшімізбен және серіктестеріміздің арқасында біз 2 мыңға жуық ауыл жастарын біздің журналға жазылумен қамтамасыз еттік. Осылайша олар мектеп бағдарламасына қосымша, пайдалы ақпарат алады деп үміттенеміз. Өздеріңіз білетіндей, ауылдық жерлерде қосымша ресурстарға қол жеткізу проблемасы өткір тұр, сондықтан біздің журнал мектеп оқушыларын тың ақпаратпен қамтамасыз ететіне қуаныштымын. Әрине, біз оларды барлық салалар бойынша ақпаратпен қамтамасыз етпейміз, бірақ біз осы бағытта жұмыс істеп, жақын арада басқа да журнал, платформадағы әріптестеріміз бізге қосылып, бізді қолдайды деп ойлаймын. Біздің материалдарымыздың негізінде әріптестеріміз өздерінің оқу бағдарламаларына сілтемелер енгізді. Яғни мұғалімдер біздің материалдарды тиісті тақырыптарды ашу үшін қосымша әдебиет ретінде пайдалана алды. Мен мұндай серіктестікті мақтан тұтамын, өйткені ол біздің журналдың толық әлеуетін ашуға мүмкіндік береді. Қорытындылай келе, бізде бірнеше бағытта жұмыс істеуге ерекше мүмкіндік бар деп айтқым келеді. Бұл журналистика, білім, туризм, экология саласы. Біз зерттеушілермен, мемлекеттік органдармен және жас ұрпақтың тағдырына немқұрайлы қарамайтын қарапайым отандастармен ынтымақтастыққа ашықпыз. Жақын арада мектептер мен жоғары оқу орындарындағы воркшоптар мен семинарларды, онлайн-ағартушылықты қайта жаңғыртуды жоспарлап отырмыз, олар біздің идеямызды әрбір оқырманға жеткізуге көмектеседі деп үміттенеміз.
Әңгімелескен ГҮЛЖАНАТ АМАНГЕЛДІ