Тасқын су мәселесі күні-түні Үкімет назарында болса да, қарғын су бірнеше ауылды шайып өтті. Бұл туралы біз алдыңғы материалдарымызда жаздық. Іске қосылған Tasqyn жүйесі де нәтиже бермеді. Бұл туралы агросарапшы Кирилл Павлов дабыл қаққан. Наурыз айының соңы болса да, уәде етілген болжамдар жасалған жоқ. Әлі күнге дейін өңір басшылары аймақтарды өздері аралап жүр.
«Аналитиканың қажеті қанша, егер әкімдер болса? Мемлекет «Tasqyn» болжау жүйесіне қаражат бөлгенінің мәні қандай, егер соңында әкімдер бәрібір тікұшақпен ұшып, қар қалыңдығын өздері өлшеуге мәжбүр болса?», — деді Кирилл Павлов.
Тәжірибелі әкімнің қырағылығы төтенше жағдайдың ауқымын тікұшақпен ғана емес, жерден де бақылап болжай алатынына күмән жоқ. Алайда шенеуніктер ауыл шаруашылығы дақылдарын классификациялап, өнімділікті есептеп, зиянкестердің түрін анықтап, тұқымдардың қадағалануы мен сапасын қамтамасыз ете алады ма?
«Егер біздің шенеуніктердің тәжірибесі барлық мәселені шеше алса, әрине бізге сараптама, жасанды интеллект, нейрожелі, спутниктер мен математикалық модель керек емес», — деп шүйлікті маман.
Tasqyn жүйесіне бөлінген қаражат бюджетке қайтарылады ма деген сұрақ талқыланып жатқан уақытта, су тасқыны басталып кетті. Өткен аптада Ақтөбе облысының Қанай ауылымен қатынас үзілген еді. Халық қайықпен қатынауға мәжбүр болды. Жолдар жабындысы шайылды. Солтүстік Қазақстан облысындағы жағдайды бақылау үшін дрондар іске қосылды. Еріген қар суы Ойыл өзенінің деңгейін көтеріп, тасыған су былтыр уақытша салынған өткелді бұзып кеткен. Батыс Қазақстан Атырау облыстарында да еріген су аулаларды басты. Қостанай облысындағы Жітіқара ауданында қарғын су республикалық маңызы бар жолдың бір бөлігін шайып кетті. Қарасай, Құбасай, Қарасу және Ақшатау ауылдары уақытша көлік қатынасынан ажыратылды. Бұл елді мекендерге баратын жолды еріген қар суы шайып кеткен еді. Тасқын қаупі күшейген тұста төтенше жағдай министрлігі елдің бірнеше облыстарында өзен-көлдердің мұздарын жара бастады.
Үкіметтің қабылдаған шаралары
Су ресурстары және ирригаци вице-министрі Болат Бекнияз биыл Қазақстанда су тасқыны болмайды деп сенімді ақпарат берді. Оның айтуынша, Батыс Қазақстан мен Қостанай облыстарында су тасқынының ең қауіпті кезеңі тоқтаған. Қазір Солтүстік Қазақстан облысы мен Шығыс Қазақстан облысы бақылауда тұр.
«БҚО мен Қостанай облыстарында су тасқынының шарықтау шегі өтті. Қазір біз Солтүтік Қазақстан облысы мен Шығыс Қазақстан облыстарын бақылап, су қоймаларын суға толтырып жатырмыз. Биыл су аз болды. Былтырғы жағдай қайталанбайды», — деп мәлім етті ол.
Ол былтыр көп жердерде мұз қатып, еріген қар суы жерге сіңе алмай қалған болуы мүмкін деп болжаған. Яғни, вице-министр айтқандай, былтыр топырақ дайындалмағандықтан, сулар жер астына кетпеген.
«Биыл еріген қар суы жер астына кетті. Қауіпті жағдай жоқ. Осы аптаның соңында тағы да гидрологиялық мәліметтерді тексеріп, салыстырамыз», — деді ол.
Жағдайдың қаншалықты бақылауда екенін білу үшін, ҚР Төтенше жағдайлар министрлігінің ресми сайтын ақтарып шықтық. Ел аумағында су басу қаупін азайту және халықтың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында су тасқынына қарсы белсенді іс-шаралар жалғасып жатыр екен. Өңірлерде мұз қабатын босатуға, өзендердің жағалауын нығайтуға, сондай-ақ қар шығару мен су соруға бағытталған кешенді жұмыстар жүргізіліп жатыр.
Биылғы жылдың 1 наурызынан бастап ТЖМ, жергілікті атқарушы органдар мен басқа да ұйымдардың күшімен 1,9 миллионнан астам текше метр су сорылып, 400 мыңнан астам қапшық және 20 мың тонна инертті материал төселді. Іс-шаралар аясында 808 мыңнан астам метр су бұру арықтары тазартылды.
Су тасқынына қарсы жұмыстарға 3 мыңнан астам маман, сондай-ақ су тасқыны қаупі жағдайында қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі жұмыстарды орындау үшін пайдаланылатын 761 бірлік техника, 161 мотопомпа және 30 жүзу құралы тартылды. Операцияға ТЖМ, ІІМ, ҰҰ, Қорғаныс министрлігі және басқа да ведомстволардың қызметкерлері жұмылдырылды.
Үздіксіз жұмыс су тасқынының алдын алуға және ықтимал су тасқынынан болатын зиянды азайтуға бағытталған, бұл әсіресе су тасқыны кезеңінде маңызды.
Қостанай облысында су тасқыны қауіпі бар учаскелер тексерілді. 20 наурызда жұмыс сапары аясында Төтенше жағдайлар вице-министрі Кеген Тұрсынбаев Арқалық қаласына барды. Ол жергілікті билік және ТЖД өкілдерімен бірге Торғай өзенінің бойын әуеден барлады, су тасуы ықтимал жерлерді, сондай-ақ нөсер және кәріз жүйелерін тексерді. Дренаждық арналарды тазартуға, қар шығаруға және қорғаныш құрылыстарын нығайтуға ерекше назар аударылады. Вице-министр су тасқынының салдарын азайтуға және күштерді ықтимал су тасқынына дайындауға бағытталған шаралармен танысты. Инспекция қорытындысы бойынша ол су тасқыны маусымын минималды тәуекелдермен өткізу бойынша бірқатар тапсырмалар берді. Мамандар Арқалық қаласындағы, Амангелді және Жангелді аудандарындағы су айдындарының жай-күйін тексерді, Қараторғай өзеніне ерекше назар аударылды.
Еріген суды бұру және қорғаныш құрылыстарын нығайту жұмыстары жалғасуда. Қарасу ауданында мотопомпалар мен өрт-сорғы станциясын қолдана отырып, су айдау іс-шаралары жүргізіліп жатыр. Мамандандырылған техника судың тиімді ағуын қамтамасыз ете отырып, тіпті қол жетпейтін жерлерде де жедел жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Инженерлік іс-шаралардан басқа, құтқарушылар инертті материалдар салынған қапшықты дайындайды, халыққа атаулы көмек көрсетеді, қауіпсіздік шаралары туралы кеңес береді. Гидрологиялық жағдайды тәулік бойы бақылау жалғасады. Қарасу ауданының су айдындары мен гидротехникалық құрылыстары мұқият зерттелді. Қарасу ауданының Новоселовка ауылындағы су бұру каналына, бөгендер мен айналма құрылыстарға ерекше назар аударылды. Өзендер өз арналарында, төгілулер мен су тасқыны жоқ. Еріген суды бөгендер ұстап қалады, жағдай бақылауда, қар еріп кеткен. Өңірдегі жағдай тұрақты болып қала береді. Шұғыл қызметтер елді мекендердің қауіпсіздігін қамтамасыз ете отырып, тәулік бойы мониторингті жалғастырады.
Ақмола облысында су тасқыны жағдайы бақылауда. ТЖ вице-министрі Рамиль Камалов жұмыс сапары аясында су тасқыны қаупі бар бірқатар ауданда болды. Сандықтау ауданында Рамиль Камалов қазіргі уақытта арнаны түзету жүргізіліп жатқан Жабай өзеніне, Астрахан ауданында Ескі Қалқұтан ауылына барды. Сондай-ақ Қалқұтан өзенінің арнасын тереңдету жұмыстарымен танысты. Атбасар ауданындағы Жабай өзенінің жағасын көрді, су қоймасының арнасын кеңейту және тереңдету жұмыстары жүргізіліп жатыр. вице-министр Зеренді ауданында Чаглинка ауылындағы нығайтылған бөгенге барды. Чаглин су қоймасының су деңгейі тексерілді. Бұланды ауданында вице-министр су тасқынына бейім учаскелердің картасымен таныстырды. Ауданда су тасқынына қарсы күреске бағытталған қабылданып жатқан шаралар туралы баяндалды. Көкшетау қаласында Қопа көлінің жағасына барды. Жақында Қылшақты өзенінен еріген судың өтуін қамтамасыз ету бойынша жарылыс жұмыстары жүргізілді. Вице-министр жағдаймен танысып, су тасқынына қарсы іс-шараларды өткізу бойынша бірқатар тапсырмалар берді.
Қарағанды облысында су тасқыны қаупін азайту жұмыстары жалғасуда. Өңірде көктемгі су тасқынының алдын алу үшін белсенді шаралар қабылданып жатыр. Бүгін Қарқаралы ауданы Қоянды ауылының маңындағы Қарасор көлінде мұз кептелістерін жою үшін 600 шаршы метр аумақта жарылыс жұмыстары жүргізілді. Осындай іс-шаралар Нұра, Өткелсіз, Жаманқон, Құланөтпес, Есіл және Үлкен Құндыз өзендерінде жүргізілді. Жалпы жарылыс жұмыстары 14 мыңнан астам шаршы метр аумақты қамтыды. Өңірде су тасқыны қаупін азайту бойынша ауқымды жұмыстар қолға алынды: 2,3 миллионнан астам текше метр қар шығарылды, 11 тоннадан астам инертті материал төселді, 54 шақырымнан астам арықтар тазартылды, 42 шақырымнан аса траншея кесілді, 13,6 мыңнан астам инертті материалдар салынған қаптар төселді. Алдын алу шаралары күшейтілген режимде жалғасады. Қарағандылық құтқарушылар су тасқынының алдын алу үшін су тасқынына қарсы жұмыстарды орындай отырып, Ақмола облысындағы су тасқынына қарсы күресте көмектеседі. Қоянды ауылында жеке құрам ТЖМ арнайы техникасын пайдалана отырып, су басу қаупін азайта отырып, үй маңындағы аумақтардан су айдауды жүргізеді.
Атырау облысында су тасқынына қарсы іс-шаралар белсенді жүріп жатыр. 18 наурыздан бастап Қызылқоға, Жылыой ауданында ТЖМ құтқарушылары мен әскери қызметшілері жалпы саны 163 адам ЖАО, ІІМ қызметкерлерімен, сондай-ақ Ұлттық ұланның әскери қызметшілерімен бірлесіп су тасқынына қарсы іс-шаралар жүргізуде.
Алматы облысында су тасқыны жағдайын бақылау мақсатында ТЖД қызметкерлері жергілікті атқарушы органдардың өкілдерімен бірлесіп су тасқыны қаупі бар учаскелерге комиссиялық тексеру жүргізді. Зерттеу аясында Еңбекшіқазақ ауданындағы су тасқыны қаупі бар алты учаскедегі гидротехникалық құрылыстар мен су қоймаларына тексеру жүргізілді, онда 5600 адам тұрады және 630 тұрғын үй орналасқан. Осындай іс-шаралар Ұйғыр ауданында ұйымдастырылды, онда 500 адамнан тұратын екі су тасқыны қаупі бар учаске және 120 тұрғын үй тексерілді. Тексеру нәтижесі бойынша ықтимал тәуекелдерді болдырмауға және су тасқыны кезеңінің қауіпсіз өтуін қамтамасыз етуге бағытталған гидротехникалық құрылыстар мен су қоймаларының жай-күйіне бағалау жүргізілді. ТЖД су тасқыны жағдайын бақылауды жалғастыруда, қажетті алдын алу шараларын қолдана отырып, гидрологиялық жағдайдың өзгеруіне жедел әрекет етеді.
Абай облысында су тасқынына қарсы алдын алу жұмыстары жүргізілді. Облыс әкімінің орынбасары ТЖД басшылығымен бірлесіп Абай, Аягөз, Жарма аудандарының аумақтарына аэровизуалды тексеру жүргізіп, Аягөз, Қарасу және Шар өзендеріндегі гидрологиялық жағдайды бағалады. Халықтың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, Үржар және Мақаншы аудандарының елді мекендерін су басудың алдын алу мақсатында Абай облысы ТЖД, ТЖМ 68303 әскери бөлімінің және жергілікті атқарушы органдардың күштері жұмылдырылды. Құтқарушылардың жедел және үйлесімді іс-қимылдарының арқасында 40-тан астам жеке тұрғын үйді су басуына жол берілмей, су тасқыны жағдайын тұрақтандыруға мүмкіндік туды. 2270 метр арықтар тазартылды, 530 қапшық төселді, 530 текше метр су сорылды, сондай-ақ 80 тоннаға жуық инертті материалдың көмегімен қорғаныш құрылыстары нығайтылды. Бүгінгі таңда Мақаншы ауданындағы су тасқыны жағдайы тұрақталды, осыған байланысты 68303 әскери бөлімінің күштері мен құралдарын Семей қаласындағы тұрақты орналасу пунктіне қайтару туралы шешім қабылданды.
Шығыс Қазақстан облысында өңір басшысы жедел штаб мамандарымен, ТЖД, жұмылдыру дайындығы басқармасының және басқа да бейінді ведомстволардың өкілдерімен бірлесіп, Катонқарағай ауданы мен Алтай ауданындағы өзендердің, су қоймаларының және қар жамылғысының жай-күйін аралап көрді. Бүкіл маршрут бойынша қардың белсенді еруі байқалды, қар қорының артуы ауданға байланысты 10-20% құрайды. Жалпы гидрологиялық және мұздық ахуал тұрақты деп сипатталады, Бұқтырма өзенінде, Өскемен су қоймасында мұз қабаты толық сақталуда. Бұдан басқа облыста су тасқынының алдын алу мақсатында Самар, Марқакөл және Күршім аудандарында өзен арналары мен гидротехникалық құрылыстарға мониторинг жүргізілді. ТЖ департаменті, облыс әкімдігінің өкілдері мен ұйымдардың мамандары қатысты. Нәтижесінде Лайлин, Орта-Теректі, Төменгі Тайынты су қоймаларының МТҚ штаттық режимде жұмыс істейтіні анықталды. Суды төгу төменгі жақтағы су төгу құрылғысы арқылы жүзеге асырылады, құрылыстар транзиттік режимде тұр. Бөгеттердің су айнасының бетінде мұз бар, кейбір жерлерде шұңқырлар пайда болды. Жалпы облыс аудандарының ойпатты бөлігінде белсенді қар еріп жатыр. Күршім өзені ашылды, көптеген промоутерлер бар. Өзендердің жекелеген учаскелерінде ғана шуга мен мұздың шамалы қозғалысы байқалады. Жалпы облыс бойынша су тасқыны жағдайы тұрақты. Төтенше жағдайларды болдырмау үшін Орта-Теректі МТС және Лайлин қалаларында тәулік бойы кезекшілік ұйымдастырылды.
ТЖМ әскери қызметшілері су тасқынының алдын алуға көмектесуде. Шығыс Қазақстан облысының Алтай ауданында ТЖМ 68303 әскери бөлімінің әскери қызметшілері қол жеткізу қиын учаскелерді қардан тазартады, еріген су кедергісіз кетуі үшін су өткізу құрылыстары мен арықтарды тазартады.
Елді мекендердегі төтенше жағдайлардың алдын алу үшін: Алтай қаласы, Зубовск кенті және Тұрғысын ауылы 3 035 метр арық жүйесі, 40 метр көпір, 14 су өткізу құрылысы қардан тазартылды, сондай-ақ әскери қызметшілер 200-ден астам дана қапшықты инертті материалдармен толтырды. Жалпы аудан халқы мен аумағын су тасқынынан қорғау жұмыстары жалғасуда.
Қостанай облысының Амангелді ауданында ТЖМ құтқарушылары мен ТЖМ 52859 әскери бөлімінің екінші құтқару батальонының әскери қызметшілері тобы жұмыс істейді. Амангелді ауданында жағалауды нығайту, өзен арналарын тазарту, су айдау және жергілікті тұрғындарға көмек көрсету ұйымдастырылды. Құтқарушылар мен әскери қызметшілердің үйлесімді жұмысы су тасқыны кезеңінен тыныш және ауыр зардаптарсыз өтуге көмектеседі. Мамандар жағдайды бақылауды жалғастыруда және кез келген өзгерістерге жедел әрекет етуге дайын.
Павлодар облысында су тасқыны кезеңі ерекше бақылауда. Өңір әкімі ТЖД бастығымен бірлесіп соңғы аптада облыс аудандарына екі рет аэровизуалды тексеру жүргізді. Ащысу, Айдос, Бала-Шідерті, Қарасу өзендерінің бақылауында биік таулар мен таулы жерлерде қардың еруі есебінен еңіс ағындардың пайда болуы мүмкін. Сонымен қатар ерекше назар аударатын аймақта Шолақсор ауылы мен Селета өзені бар. Ұшу барысында су тасқыны қаупі бар учаскелер тексерілді, су айдындарының жай-күйі бағаланды, ықтимал қауіптер анықталды. Тәуекелдерді азайту бойынша шаралар белгіленді, қауіпті аймақтарды уақытылы анықтау және қажетті шараларды қабылдау үшін осы аудандарға озық топтар жіберілді. Су тасқынынан қауіп төнген жағдайда жедел ден қою мақсатында жергілікті атқарушы органдар инертті материал салынған қаптарды алдын ала дайындады, инженерлік техника дайындыққа келтірілді, құтқарушылар мамандандырылған техникада Шолақсор ауылының үш бекетінде тәулік бойы кезекшілік ұйымдастырды. Сондай-ақ су тасқынына қарсы іс-шаралар шеңберінде мұз кептелісін болдырмау мақсатында Ақтоғай ауданының Сілеті өзенінде мұз жару жұмыстары жүргізілді. Жұмыстар су қоймаларында мұз кептелістерінің пайда болуын болдырмауға бағытталған, бұл көктемгі кезең су деңгейінің жоғарылауына, соның салдарынан елді мекендердің су басуына әкелуі мүмкін. Бұл өзен Ақмола, Павлодар және Солтүстік Қазақстан облыстарының аумағы арқылы өтеді. Өзенде жарылыстар жүргізу кезінде өткізу қабілеті артады, бұл өзен арнасы өтетін Шолақсор ауылын су басу қаупін азайтуға ықпал ететін болады. Қазіргі уақытта осы өзендегі құтқарушылардың жедел тобы мұз жүру кезеңінде оны босату мақсатында мұзды ұсақтау және кесу бойынша іс-шараларды жүзеге асыруда. Облыс аумағында су тасқыны қауіпті кезеңнен өту тәулік бойы бақылауда, азаматтық қорғаудың барлық қажетті күштері мен құралдары жұмылдырылды.
Солтүстік Қазақстан облысында Қызылжар ауданының Прибрежное ауылында 28237 ТЖМ әскери бөлімінің күшімен 280 метр полипропилен шатырларын төсеу, сондай-ақ 2900 қапшық дайындау және төсеу жұмыстары жүргізілді. Су тасқынының теріс салдарын болдырмауға немесе азайтуға бағытталған алдын ала шаралар жалғасуда. Ұшу барысында қардың еру процесі жалғасып жатқаны анықталды, өзендерде су ағысы жиі байқалады, бұл ретте су деңгейінің жоғарылауы және кептеліс құбылыстары байқалмайды.
Қазақстан ТЖМ азаматтардан жарылыс жұмыстарын жүргізу кезінде тыныштық сақтауды сұрайды. Сонымен қатар құтқарушылар мұздың тез еруіне және жарылыс жұмыстарына байланысты мұзға шықпауға кеңес береді.
Қанат Бозымбаев Құлсары қаласы, Атырау және Ақтөбе облыстарына қарасты ауылдарындағы жағдаймен танысты.
Жылыой ауданы қауіпті аймақта орналасқан және жыл сайын көктемде су тасқынына ұшырайды. Су тасқыны қаупінің негізгі себебі – ұзындығы 212 шақырымға созылған Жем өзені. Өзен жағалауы мен Құлсары қаласы арасында жалпы ұзындығы 65 шақырым қорғаныс бөгеттері салынып жатыр. Құрылыс жұмыстарына 136 арнайы техника жұмылдырылған. Қазіргі таңда су негізінен тереңдетілген Жем өзені арқылы өтуде. Құлсары қаласында күнделікті бақылау жүргізілуде. Атырау облысының әкімі Серік Шәпкенов ағымдағы жағдай туралы баяндап, қалада ахуал тұрақты екенін мәлімдеді.
Құлсарыдан бөлек, су басу қаупі бар аймаққа екі ауылдық округ: Жем және Қараарна кіреді. Қанат Бозымбаев Тұрғызба және Шоқпартоғай ауылдарындағы жағалауды бекіту жұмыстарымен танысып, Жем өзенінің жағалауы мен Құрсай каналын нығайту жұмыстары жүріп жатқан аумақты аралады. Сондай-ақ жалпы ұзындығы 95 шақырымды (Жем – 48,9 км, Күрсай – 46,1 км) қамтитын түбін тереңдету жұмыстары жүргізілуде. Қазіргі уақытта Жем өзенінің түбін тереңдету толық аяқталды.
Жылыой ауданында барлығы 255 арнайы техника жұмылдырылған. Бөгеттерде жағдайды тәулік бойы бақылау үшін кезекшілік бекеттері ұйымдастырылды. Сонымен қатар ауданға Маңғыстау облыстық ТЖД-дан, Қорғаныс министрлігінің Атырау және Ақтөбе облыстарындағы әскери бөлімдері және Атырау облыстық полиция департаментінен қосымша күштер мен техника жіберілді.
Қанат Бозымбаев Ақтөбе облысы Байғанин ауданының Миялы ауылы мен Ойыл ауданындағы жағдаймен де танысты. Мұнда ерекше бақылауда тұрған Ойыл өзенінде тазалау және тереңдету жұмыстары жалғасуда.
Вице-премьер Атырау облысы, Қызылқоға ауданының Миялы ауылына барып, Сағыз ауылындағы жағалауды бекіту жұмыстарын бақылады. Қызылқоға ауданы арқылы Ноғайты, Ойыл және Сағыз өзендері өтеді, олар көктемгі су тасқыны кезінде үлкен қауіп төндіреді. Қорғаныс шаралары аясында 54 шақырым бөгет нығайтылып, 8 шақырым өзен арналары тазартылып, тереңдетілді.
Облыс әкімдігіне аймақтағы төтенше жағдайдың алдын алу және жою бойынша барлық жоспарланған шараны аяқтау, су тасқыны қаупі толық жойылғанша, тәулік бойы жұмыс істеуді жалғастыру және тұрғындарды күн сайын ағымдағы жағдайдан хабардар етіп отыру тапсырылды.
«Су тасқыны – бұл тек табиғи қауіп емес, сонымен қатар төтенше жағдайларға жауап беру жүйесі үшін үлкен сынақ. Біздің міндетіміз – жағдайды бақылап қана қоймай, жергілікті билік пен халыққа нақты көмек көрсету», – деп атап өтті Айдарбек Қожаназаров.