Қаржы министрлігі 2025 жылдың 1 сәуіріндегі республикалық бюджеттің кірісі мен шығысы туралы есеп берді. Бір қарағанда бәрі жақсы. Қазынаға 5 трлн теңгеге жуық ақша түскен. Бірақ мұның сыртында жоспардан қалып қойған салықтар, игерілмей жатқан миллиардтар және бітпейтін бюрократия жатыр, деп хабарлайды Ozgeris.info.
– Негізгі себептер – келісімшарттар мен қосымша келісімдер жасау рәсімдерінің ұзаққа созылуы; орындалған жұмыстар актілерінің, шот-фактуралардың уақтылы ұсынылмауы; есепті айда қаражатқа қажеттіліктің болмауы; төлем негізділігін растайтын құжаттардың жоқтығы немесе берілмеуі; конкурстық рәсімдердің ұзаққа созылуы. Салықтар бойынша жоспар 84,6 млрд теңгеге артық орындалды. Бұл негізінен табиғи және басқа ресурстарды пайдаланғаны үшін төлемдер – 62,8 млрд теңге, халықаралық сауда және сыртқы операциялардан – 47,5 млрд теңге (соның ішінде мұнай экспортына ЭТП – 39,4 млрд теңге), корпоративтік табыс салығынан – 40,6 млрд теңге, импорттық ҚҚС – 44,7 млрд теңге түсуінің арқасында болды. Ал ҚҚС бойынша жоспар орындалмады – 101,6 млрд теңгеге, – делінген министрлік хабарламасында.
Квазисектор көп жұтады, аз қайтарады
Былтыр шоғырландырылған бюджет кірісі 27,5 трлн теңгені құрады. Бұл – сол кезеңдегі ІЖӨ-нің 20,3%-ы. Бір жыл ішінде көрсеткіш 0,8%-ға азайып, Еуразиялық экономикалық одақ (ЕАЭО) елдері арасындағы ең нашар нәтиже болған. Сонымен қатар Еуразиялық экономикалық комиссияның (ЕЭК) мәліметінше, ЕАЭО-ның басқа елдерінде, керісінше, шоғырландырылған бюджет кірісінің ІЖӨ-ге қатынасы артқан. Ал бізде түскен үстіне түсе берген. Ресейде бұл көрсеткіш – 33,5%-дан 35,5%-ға, Арменияда – 26%-дан 26,6%-ға, Қырғызстанда34,5%-дан 35,6%-ға дейін өскен. Бұл бұрылыста квазимемлекеттік сектордың(«Самұрық-Қазына» қоры мен ұлттық компаниялар)бүйрегі бюджетке бұрылмай отырғаны жанды ауыртады. Олар ІЖӨ-нің 40%-ын құрағанымен, бюджетке пайда әкелмейді. Кейінгі 5 жылда осықұрылымдар таза табысының 12%-ын ғана бюджетке аударған, ал 80%-дан астамын өз мақсаттарына жұмсаған. Президент Тоқаев бұл сектордың тиімділігін қайта қарауды тапсырды.
Ал Экономист Бауыржан Ысқақтың айтуынша, үлкен компаниялардың үлесін азайтуға кірісу керек.
– Қаржысы толып тұрған, бірақ экономикаға нақты пайда әкелмейтін құрылымдарды қысқартсақ, бюджетке 1 трлн теңгеден астам қаражат қайтуы мүмкін. «Самұрық-Қазына» қорының ішінде тек атын сақтап отырған, іс жүзінде пайда әкелмейтін бөлімдер жетерлік. Олар мемлекет қаржысын тұтынғанымен, нақты экономикалық тиімділік беріп отырған жоқ. Осындай құрылымдарды оңтайландырып, ашықтықты қамтамасыз етсек, ел қазынасына едәуір қаржы құйылады. Ұлттық компаниялар бюджет есебінен күн көретін «ыңғайлы орын» болмауы тиіс. Керісінше, олар мемлекетке табыс әкелетін, экономиканы алға сүйрейтін қозғалтқышқа айналуы керек, – дейді сарапшы.